Dikkat Eksikliği ve Hipekraktivite Bozukluğu (DEHB), çocuklarda en sık rastlanan ruhsal bozukluklardan biridir. Doğumdan itibaren var olan lakin çocuğun gelişimi ile birlikte daha ileriki vakitlerde fark edilen bu bozukluk nörobiyolojik bir bozukluktur. Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu’nun nörobiyolojisi, tam olarak anlaşılamamasına karşın, bu bozukluğun ana semptomlarının nedeninde genel olarak, dopaminerjik ve noradrenerjik sistemlerdeki dengesizlik gösterilmektedir.(Dr. Nurcihan KİRİŞ Yrd. Doç. Dr. Seçil BİNOKAY 2010). Okul çağındaki çocuklarda, dikkati uzun müddet bir şeylere yönlendirememe, arkadaş ilgilerinde meşakkatler, okulda başarısızlıklar üzere semptomlarla DEHB kendini gösterir. DEHB olan çocukların dikkatlerini toplamadaki zahmetlerinin bir nedeni, bu çocukların etraflarında bulunan uyaranların bir birçok ile birebir anda ilgilenmeleridir. Nurcihan KİRİŞ, Sirel KARAKAŞ 2002 ). Ebeveynlerin, inanç sistemleri çocuklarında ki DEHB’ yi fark etmeleri konusunda bir pürüzdür. Okul hayatı ve aile yaşantısındaki fonksiyonel sorunlar üstesinden gelemeyecekleri bir duruma gelene kadar yardım için rastgele bir yere başvurmazlar. Cinsiyet farklılıklarına bakmak gerekirse, DEHB’ in bir alt tipi olan hipekraktivite genel olarak kız çocuklarına nazaran erkek çocuklarda daha fazla görülür. Dikkat eksikliği alt tipi ise daha çok kız çocuklarda görülür. Hipekraktivite ebeveyn ve öğretmenler ortasında yaramazlık, dikkat eksikliği ise olağan dikkatsizlik olarak görülüp önemsenmeyebilir. DSM-5 (The Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders/Ruhsal Bozuklukların Teşhis Kitabı) ’e nazaran; DEHB’ nin 2 alt tipi olarak dikkat eksikliği ve çok hareketlilik ve dürtüselliğin belirtileri şöyledir;
Dikkat Eksikliği
1. Birden fazla vakit detaylara ihtimam göstermez ya da okul çalışmalarında (derslerde), işte yada etkinlikler sırasında dikkatsizce yanlışlar yapar (örn. detayları gözden kaçırır ya da atlar, yaptığı iş yanlıştır).
2. Birden fazla vakit aldığı misyonlarda ya da oyunlarda dikkatini sürdürmekte zahmet çeker (örn. derslerde, konuşmalar sırasında ya da uzun yazılar okurken odaklanmakta zorlanır).
3. Birden fazla vakit direkt kendisine gerçek konuşulduğunda dinlemiyormuş üzere görünür (ör. dikkat dağıtıcı öge olmadığı halde aklı öbür bir yerde üzere görünür).
4. Birden fazla vakit yönergeleri izlemez ve okul ödevini, konut işlerini ya da işyerindeki vazifelerini tamamlayamaz (örn. işe başlar lakin odağı süratli bir biçimde yitirir ve dikkati dağılır).
5. Birçok vakit işleri ve aktiflikleri sisteme koymakta zahmet çeker (örn. sırayla yapılması gereken vazifeleri yönetmekte zorlanır, gereçleri ve eşyaları tertipli tutmakta zorlanır, işleri dağınık ve düzensizdir, vakit idaresi zayıftır, vakit sınırlamalarına uyamaz).
6. Birçok vakit ağır zihinsel uğraş gerektiren vazifelere katılmaktan kaçınır, hoşlanmaz ve bu aktivitelere karşı isteksizdir (örn. okul çalışmaları yada konut ödevlerini; yaşı büyük ergenler ve yetişkinlerde rapor hazırlama, form doldurmayı tamamlama, uzun yazıları, makaleleri gözden geçirmek).
7. Birden fazla vakit vazifeler ya da aktiviteler için gerekli eşyalarını kaybeder (örn. okul gereçleri, kalem, kitap, cüzdan, ödev, anahtarlar).
8. Birçok vakit dış uyaranlarla dikkati çarçabuk dağılır (yaşı ileri gençlerde ve erişkinlerde ilgisiz fikirleri kapsayabilir).
9. Birden fazla vakit günlük etkinliklerinde unutkandır (örn. sıradan günlük işleri yaparken, getir götür işlerini yaparken; yaşı ileri gençlerde ve erişkinlerde telefonla aramalara geri dönmede, faturaları ödemede, randevularına uymakta).
Çok Hareketlilik ve Dürtüsellik
1. Birden fazla vakit kıpırdanır, elleri ya da ayakları vurur ya da oturduğu yerde kıvranır.
2. Birçok vakit oturması beklenen durumlarda yerinden kalkar (örn. sınıfta, ofiste, işyerinde yahut oturması gereken durumlarda yerinde oturamaz).
3. Birden fazla vakit uygun olmayan ortamlarda ortalıkta koşar ya da bir yerlere tırmanır (yaşı ileri gençlerde ve erişkinlerde öznel huzursuzluk hisleri ile sonlu olabilir).
4. Birden fazla vakit boş vakit aktifliklerine sessiz bir halde katılamaz ya da sessiz bir biçimde oyun oynayamaz.
5. Birçok vakit motor takılmışçasına hareket halindedir (ör. uzun bir mühlet boyunca restoranda yahut toplantılarda yerinde rahat bir formda duramaz ya da zorlanır; öbürleri tarafından huzursuz ve ayak uydurulması güç olarak algılanabilir).
6. Birden fazla vakit çok konuşur.
7. Birçok vakit soru cümlesi tamamlanmadan yanıt verir (örn. diğerlerinin cümlelerini tamamlar, konuşmada sıranın kendisine gelmesini bekleyemez)
8. Birden fazla vakit sırasını beklemekte zorlanır. ( örn. kuyruk sırasını beklerken)
9. Birden fazla vakit oburlarının kelamını keser ya da ortaya girer (örn. dahil olmadığı konuşmaların, oyunların, ya da aktifliklerin ortasına girer, oburlarının eşyalarını müsaade almadan ya da sormadan kullanır, yaşı ileri gençlerde ve erişkinlerde oburlarının yaptığının ortasına girer ya da oburlarının yaptığını birden kendi yapmaya başlar).
Çocuğunun, aile alakaları, arkadaşlık ilgileri ya da okul hayatında fonksiyonelliğinin bozulduğunu gören ebeveynler ilgili takviye almalıdır. Tedavi formülü olarak ilaçsız tedavi, ilaçlı tedavi ve ikisinin birlikte yürütüldüğü tedavi çeşitleri bulunmaktadır. DEHB li çocuklarda aile tavırları tesirleri büyüktür. Örneğin ebeveynlerin hiperaktiviteyi baskılamak için ceza ile haraket etmeleri çocukların agresif haller takınmasına neden olabilir. Yani DEHB tedavisinde ailelerin ve öğretmenlerin bilinçlendirilmesi değerlidir. İlaçsız tedavi formülü olarak, DEHB li çocukların yetenek ve strateji gelişimine odaklanılıp, toplumsal marifet eğitimleri verilebilir.
