Fobilerin genel manasıyla korkulmayacak belirli bir durum ya da obje karşısında ortaya çıkan dehşettir. Toplumsal fobi de en sık görülen psikiyatrik sağlıksızlıklarından biridir. Toplumsal fobi kişinin diğerlerince değerlendirileceğini düşündüğü toplumsal bir durumda ya da yerde dehşet yahut dert duymasıdır. Ömür uzunluğu görülme oranı yüzde 2-13 ortasındayken, yapılan araştırmalara nazaran üniversite öğrencilerinde yüzde 24 oranında bu sağlıksızlığın olduğu tespit edilmiştir.
Medical Park Ordu Sağlıksıznesi Psikoloji Bölümü’nden Psk. İrem Naz Kırım, toplumsal fobi hakkında bilgilendirmelerde bulundu.
Bayanlarda daha sık görülüyor
Şahıslar bir durum ya da objeden bu derece korkulmayacağını bilir, anlamsız bulur lakin yeniden de ondan kaçınır. Toplumsal fobi ise kişinin diğerlerince değerlendirileceğini düşündüğü toplumsal bir durumda ya da yerde dehşet yahut korku duymasıdır. En sık görülen psikiyatrik sağlıksızlıklarından biri olan toplumsal fobi özelikle pandemiyle birlikte daha da artmıştır. Ömür uzunluğu görülme oranı yüzde 2-13 ortasındayken, yapılan araştırmalara nazaran üniversite öğrencilerinde yüzde 24 oranında bu sağlıksızlığın olduğu tespit edilmiştir. Bayanlarda ve ergenlerde görülme sıklığı erkeklere ve yetişkinlere oranla 2 kat fazladır.
Hayat kalitesini düşürebilir
Toplumsal fobisi olan kişinin tanımadığı şahıslarla birebir ortamda bulunmak, karşılıklı konuşma içeren ya da oburlarının önünde sunum yapması gereken yerde bulunmaya dair kaygıları olabilir. Olumsuz olarak değerlendirileceğini, küçük düşeceğini, diğerlerince dışlanacağını ya da diğerini kıracağını düşündüğü için davranışlarını ve endişe hislerini denetim etmeye, gizlemeye çalışırken kendi üzere olamaz. Dehşet hislerinden çoklukla kaçınarak ya da ağır kaygı duymaya katlanarak problemlerini çözmeye çalışır. Bu durum hayatının birçok alanında fonksiyonelliğini bozar ve hayat kalitesini düşürür.
Kendilerini yalnız hissedebilirler
Toplumsal fobi olan bireylerde rahatsız olduğu yerde ya da durumda fizyolojik olarak yüzde kızarma, endişe, anksiyete, sonluluk, çarpıntı, taşikardi, baş dönmesi, çok terleme, nefes darlığı, ağızda kuruluk, mide bulantısı, karın ağrısı, baş dönmesi, tuvalete sık çıkma muhtaçlığı, titreme belirtileri görülebilir. Kendilerine dair kanıları daima olumsuzdur. Kendilerini güçsüz, yalnız hissederler, vakit içinde toplumdan kendini soyutlarlar. Toplumsal ortamlarda ve romantik bağlarda ilişki kurmakta zorlanır, ya kısıtlı bağlantı kurar ya da ortama hiç girmez ve kaçar.
Toplumsal fobiyi tetikleyen durumlar
- Kalabalık bir ortama girmek ya da sonradan dâhil olmak
- Kalabalık bir ortamda başkalarıyla tanıştırılmak
- Kalabalık içerisinde kendinden bahsedilmesi ya da eleştirilmek
- Kalabalık önünde konuşmak, sunum yapmak ya da seminer vermek
- Toplum içinde telefon görüşmesi yapmak
- Toplum içinde yemek yemek
- Resmi bir ortamda bir şeyler söylemek durumunda kalmak
- Bir şeyler yaparken izlenmek
- Beşerlerle göz teması kurmak
- Genel tuvaletleri kullanmak
Ailenin davranışları hayli değerli
Araştırmacılar ve uzmanlar toplumsal fobiye neden olan birçok neden üzerinde durmuştur. Kalıtımsal araştırmalarda genetik faktörün tesirli olabileceği bulunmuş ayrıyeten bireyin toplumsal olayları tehdit edici olarak algılamasına sebep olduğu görülmüştür. Seratonin (mutluluk) hormonunun düşük olduğu tespit edilmiştir. Ebeveyn davranışları toplumsal fobi gelişmesinde kıymetli rol oynamaktadır. Ebeveynlerden en az birinin toplumsal fobiye sahip olması, çok müdafaacı olması, anksiyete seviyesinin yüksek olması, mükemmeliyetçi tavır sergilemesi toplumsal fobi olma riskini arttırmaktadır.
Utandırılma durumlarında toplumsal fobi gelişebilir
Kişinin belirli bir durumda yaşadığı travmatik tecrübe de toplumsal fobi geliştirmesinde etkendir. Çocukluk çağında utanma, utandırılma durumlarında da fobi gelişebilir. Son vakitlerde pandemi periyoduyla birlikte içe çekilme görülen çocuk ve ergenlerde klinik tabloda en çok rastladığımız sağlıksızlıklardan biri de toplumsal fobidir. Akran zorbalığının da eşlik ettiği depresyonla birlikte toplumsal fobik gençler, kalabalık ortamlardan uzaklaşmaya, sanal ortamlara sıcak bakmaya, telefonla konuşarak bir şey isteyememeye, toplu taşıma kullanırken inmek istediği yeri söyleyememeye, bildiği bir soruyu cevaplayamamaya ya da kalabalık önünde konuşamamaya başlamıştır.
Toplumsal fobi utangaçlıkla karıştırılabilir
Utangaçlık kişinin hayatının her alanına yansır, lakin şahısta toplumsal tasa ya da fobi oluşturmaz. Utangaçlık, günlük fonksiyonları bozmaz fakat toplumsal fobi olumsuz değerlendirilme endişesinden ötürü fonksiyonunu bozabilir. Toplumsal fobi, toplumsal alanlarda daha çok kendini aşikâr ederken utangaçlık genel manada devam etmektedir.
Toplumsal fobi nasıl teşhis edilir?
Toplumsal fobinin teşhisi için öncelikle şahısta dert yaratan durumun belirlenmesi gerekir. Diğer şartların toplumsal fobiye neden olup olmadığı araştırılır. Bu duruma eşlik eden fizikî ve zihinsel sıhhat sorunları olup olmadığı belirlenir. İlaç ya da tıbbi bir durumun tesiri yok ise muayenesi yapılır. Belirtilerin ne sıklıkla, hangi durumlarda olduğu araştırılır. Fobinin derecesi saptanmak için Liebowitz’in Toplumsal Tasa Ölçeği kullanılabilir. 24 sorudan oluşan bu ölçek, kişinin hayatının hangi alanlarında ne sıklıkla ve şiddetle bu fobiye sahip olduğunu saptamak için kıymetli bir araçtır. Sonrasında DSM-5 kriterlerini karşılıyorsa ön teşhis konularak tedaviye başlanması için yönlendirilir.
Tedavi geciktikçe toplumsal fobi derinleşebilir
Toplumsal fobi teşhisi koyulduktan sonra tedaviye çabucak başlanması gerekir. Toplumsal fobi bekledikçe daha da derinleşir. Psikoterapistiyle terapötik bağlantı geliştirdikçe problemleri hakkında daha açık olması beklenir. Şayet meselelerinin ana kaynağını söz etmez, çekinirse tedavi uzayabilir. Bu nedenle kendisini gerilime sokan durumları not etmesi yardımcı olabilir. Fobilerin önündeki en değerli mani deneyimlemekten kaçmaktır. Onu korkutan aksiyonları listeledikten sonra en ağırdan en aza numaralar vererek sıralayabilir ve tek tek en az korku yaşadığı durumu deneyimleyerek müşahedelerini ve hislerini kaydedebilir. Her tecrübesinde düşündüğü ve korktuğu şeyin aslında yapabileceği durumlar olduğunu fark etmesi sağlanabilir.
Tedavisi mümkün olan bir sağlıksızlık
Yapılan araştırmalar sonucunda Bilişsel Davranışçı Terapi’nin toplumsal fobi ve öteki telaş bozuklukları üzere birçok psikiyatrik sağlıksızlıkta tesirli olduğu bulunmuştur. Terapistiyle ortasındaki terapötik bağlantı ilerledikçe ve terapistiyle belirlediği yolda ilerledikçe tedavisi mümkün olan bir sağlıksızlıktır.
- Dert basamakları oluşturulabilir.
- Niyet kayıt formu tutularak olumsuz kanılar ve hisler çalışılabilir.
- Olumsuz şemalar belirlenerek terapi usulüyle esnetilebilir.
- Maruz bırakma formülü fobilerde en çok kullanılan yoldur.
- Korku verici durumları tek tek deneyimlemesi için terapi uygulanabilir.
- EMDR yolu ile toplumsal fobi tesirleri azaltılabilir.
- Özgüven geliştirmesi için çalışılabilir. Bunun sonucunda da alternatif etkinliklere yönlendirilebilir.
- Antidepresan ilaçlarla korku seviyesi azaltılabilir.
