Üst teneffüs yolları nefes alma esnasında daima olarak mikroorganizmalarla temas halindedir. Nazofarenks denilen geniz bölgesinde mukoza altında, burundan gelen mikroplarla çaba eden çok sayıda lenfoid oluşumlar mevcuttur. Nazofarenks burun kanallarının art tarafta açıldığı odacıktır. Pasif sigara içiciliği; yani anne babanın sigara içmesi, alerji ve bilhassa mikroorganizmaların tekrarlayan temaslarına maruz kalma sonucunda (sık geçirilen üst teneffüs yolu enfeksiyonları) bu lenfoid oluşumlar büyüyerek geniz etini oluşturur. Geniz eti 4-7 yaş civarında azamî büyüklüğüne erişir ve bu yaştan sonra ekseriyetle büyümez. Yaşla birlikte çocuğun başı büyüyeceğinden ileri yaşlarda relatif olarak nispeten küçük kalır. Bilhassa yuvaya giden çocukların daima olarak birbirlerini enfekte etmeleri sonucu geniz eti sıklığı okul öncesi periyotta artış göstermektedir.
Nasıl sorun yaratır?
Geniz eti iki ana nedenle sorun yaratmaktadır:
Birincisi; çok büyüdüğünde mekanik olarak genizi kapatır ve teneffüs havasının akciğere ulaşmasını pürüzler, tıkayıcı uyku apnesi denilen uykuda teneffüsün duraklamasına kadar varan önemli sorunlara neden olabilir.
İkinci olarak; tıkayıcı özelliğinden bağımsız olmak üzere geniz eti mikroplarla istila edildiğinde bir çöplük üzere onların büyümesine ortam hazırlar. Bu durum, geniz etinin yerleştiği anatomik kısım tam bir kavşak olduğundan, üst ve alt teneffüs yollarında tekrarlayan enfeksiyonlara sebep olur. Sorunun uzun sürmesi sonucunda çocuklarda uzun ve ince yüz yapısı, yüksek damak, üst çenenin öne yanlışsız büyümesi, ağızın daima açık olması hali, bozuk dişler ve göz altlarında çöküklükle karakterize “adenoid yüz” denilen tipik bir yüz sözü ortaya çıkar.
Yukarıda sayılan iki ana neden sonrası çocuklarda; tıkayıcı uyku apnesi, üst teneffüs yolu direnç sendromu, horlama, burun tıkanıklığı ve ağız teneffüsü, yutma ve konuşma bozukluğu, tat ve koku almada azalma, orta kulakta sıvı toplanması, orta kulak iltihabı, işitmede azalma, olağandışı yüz ve diş gelişimi, büyüme ve gelişme geriliği, gece altına işeme, sinüzit, bademcik iltihabı, farenjit, ses teli iltihabı (larenjit), akciğer iltihabları (bronşit, zatürre), pulmoner hipertansiyon, kor pulmonale, huzursuzluk-asabiyet, dikkat dağınıklığı ve buna bağlı ders muvaffakiyetinde azalma üzere sorunlarla karşılaşılır.
Nasıl teşhis konur?
Yukarıda saydığımız sorunlarla kliniğe müracaat eden çocuk sağlıksızların burundan endoskopik muayenesi sonucu genizdeki dokunun olağandışı görünümü ya da radyografik görüntüleme ile teşhis konur. Evvelce parmakla tuşe denilen hareket yapılarak geniz eti varlığı araştırılırdı. Parmakla muayene çocuk için travmatik ve acı verici bir süreç olup yapılmamalıdır. Bilindiği üzere radyografik görüntülemenin çocuk için radyasyon dezavantajı vardır. Bu nedenle çocuk endoskopik muayeneye ahenk sağladığı surece sinema çektirmemekteyiz. Endoskop ile bakının üstünlüğü dokunun niteliğinin gözlenebilmesi ve tümör, kist ve gibisi lezyonlardan ayırıcı teşhisinin yapılabilmesine imkan tanımasıdır.
Ne vakit ameliyat yapılmalıdır?
Doğru endikasyon konulduğunda her yaşta ameliyat yapılabilir. Dünya literatüründe altı aylıktan itibaren bu ameliyatın yapıldığı bildirilmektedir. Benim en küçük olgularım 9 ve 11 aylık iki toraman oğlan çocuğu idi. Meslek pratiğimde gördüğüm en büyük geniz eti bu sağlıksızlarımda mevcut idi ve her ikisini de iki yıl sonra önemli manada sağlıklı olarak gözlemledim. Evvelden anestezinin komplikasyonlarından daha çok çekinildiği için 3 yaş sonrası kriter olarak kullanılmakta idi. Bugün daha çağdaş tıbbi aygıtlar ve yeni kuşak anestezi ilaçları ile çocuklarda daha inançlı cerrahi yapılabilmektedir.
Ameliyatın riskleri nelerdir?
Çok ender olmakla birlikte anesteziye bağlı komplikasyonlar görülebilir. Ameliyat sonrası çok az sıklıkta kanama ve genizde yapışıklıklar olabilir. Çalışılan alan orta kulak boşluğunu genize bağlayan Östaki tüpünün ağzına yakın olduğundan buraya ziyan verilirse orta kulakta havalanma sorunları ortaya çıkabilir.
Ameliyat sonrası sağlıksızyı neler beklemektedir?
Geniz eti ameliyatı çabucak hemen bütün dünyada çocukluk devrinin en sık yapılan cerrahi sürecidir. Ameliyatın kendisi 10-15 dakika olup, ameliyathanede ahenge ve uyanma mühleti dahil ortalama 30-45 dakika sürmektedir. Anesteziden uyanma sonrası yaklaşık 5 saatlik müddetin bitimini müteakiben çocuk yemeğini yedikten sonra sağlıksızlar taburcu edilir, ameliyat günü olağan yaşantılarına devam ederler ve tıpkı gün çok sıcak ve katı olmamak kaydıyla herşeyi yiyebilirler. Çocuklar ameliyat yarasından çok anestezi sırasında kullanılan endotrakeal entübasyon tüpünden ötürü 2 gün boyunca, genizden çok boğazlarında ağrı duyabilirler. Ameliyatın tabiatı gereği açık yara olması münasebetiyle, enfeksiyon kapma riskinden dolayı çocukların en az bir hafta-on gün mühletle okula gitmemeleri uygun olur.
Doğru teşhis sonrasında uygun bir merkezde gecikmeden geniz eti cerrahisinin yapılması çocuğun sağlıklı gelişimi açısından son derece değerlidir.
Prof. Dr. Mustafa KAZKAYASI
