Çocukluğa inmek deyince aklınıza ne geliyor? Gözleri kapatarak hipnotize bir formda çocukluğumuzdaki bir anı hatırlamak mı? Ya da bir divana uzanıp çocukluğumuzdaki rastgele anıları terapistimize anlatmak mı? Hem evet hem de hayır. Pekala herkesin lisanından düşmeyen “çocukluğa inmek” neden terapi sürecinin kıymetli bir modülüdür?
Bunu daha düzgün anlayabilmek için evvel Bowlby’nin (1995) bağlanma kuramına değinelim. Bağlanma kuramına nazaran; insanın hayatında kurduğu birinci münasebet modeli anne ve babasıyla (ya da birincil bakım vereniyle) kurduğu bağlantıdır ve hayatın geri kalanında kurulacak tüm bağlantı modelleri için kritik ehemmiyet taşımaktadır. Çocuklar, anne ve babalarıyla olan ilgi tecrübelerden öğrenerek kendileri için birtakım ilgi modelleri ve kalıpları oluşturur ve bunları erken yaşta içselleştirmeye başlarlar. Bu bağlantıya dayanarak bir bağlanma tarzı oluştururlar. İnançlı bağlanma, telaşlı bağlanma, kaçıngan bağlanma olmak üzere 3 temel bağlanma tarzı vardır. Evvel bu bağlanma tarzlarının ne olduğuna bakalım.
İnançlı bağlanma
Çocuğun bakımının dengeli olması, gereksinimlerinin istikrarlı bir halde giderilmesi, sevgi ve şefkat ile yaklaşılması sonucu ebeveyn ve çocuk ortasında inançlı bağlanma oluşur. Çocuk, dış dünyayı kendi gereksinimlerine hassas ve itimat duyacağı bir ortam olarak algılar. Bu da diğerlerine karşı inanç hissini oluşturur. Korktuğu, kaygı duyduğu vakitlerde onu rahatlatacak birilerinin olduğunu bilir.
Telaşlı (Saplantılı) Bağlanma
Ebeveynin istikrarlı ve sabit bir halde itimat alanı oluşturamadığı durumlarda çocukta korkulu bağlanma görülür. Çocuk annenin sevgi ve şefkatinden mahrum kalmaktan korktuğu için çok yapışma ve bağımlı bir bağlantı geliştirme eğilimi gösterir. Çocuk ebeveyniyle hem çok yakın olmak ister hem de yakın temasa karşı direnç gösterir, ambivalans bir manzara stantlar.
Kayıtsız / Kaçıngan Bağlama
Çocukluğunda, ebeveynden gerekli sevgi ve şefkati göremeyen, gereksinimlerinin karşılanmadığı durumlarda bu bağlanma tarzı oluşur. Çocuk hayal kırıklığına uğramamak ismine beklentisini en düşük düzeyde tutmayı öğrenir. İnanç duygusu geliştiremez ve yakın münasebet kuramaz. Bakım veren kişiyi yok saymayı tercih eder. Her türlü istismar ya da ihmal sonucu bu bağlanma tarzının oluşması çok mümkündür.
Bağlanma tarzları neden kıymetlidir?
Bağlanma Kuramı’na nazaran, çocuk bebeklikten itibaren ebeveyniyle yaşadığı tecrübeleri ve onunla geliştirdiği bağlantı sayesinde “benlik modeli” ve “başkaları modeli” geliştirir. “Benlik modeli”, kişinin ne ölçüde kendini sevgiye layık, kıymetli bir birey olarak gördüğüdür. “Başkaları modeli” ise kişinin öteki insanları ne ölçüde muteber, ilgi ve sevgi sunmaya hazır bireyler olarak algıladığıdır. Ebeveynle kurulan bağlanma tarzı; bireyin kendisi ve insanlara yönelik temel inançlarının şekillenmesinde belirleyici olur ve yetişkinlik periyodundaki ilgilerindeki his, fikir ve davranışlarını tesirler. Bu bağlanma tarzı ve davranış kalıpları ilgi kurulan öteki insanlara da aktarılır.
Bu nedenle çocukluk yıllarının ele alınması terapide epey kıymetlidir. “Çocukluğa inmek” yalnızca rastgele çocukluk anılarını hatırlamak değil, bugün şikâyet edilen husus bağlamından yola çıkarak, kişinin bugünkü ilgi örüntüleriyle çocukluğundaki ilgi örüntüleri ortasındaki ilişkiyi keşfetmektir. İnsan etrafıyla kurduğu ilgiden bağımsız olarak ele alınamaz, bu nedenle terapiye başvurmaya sebep olan sorun her ne olursa olsun bireyin bağlantıları kesinlikle gündeme alınır ve bu münasebetlerin kaynağı çoğunlukla çocukluk tecrübelerine bağlı olduğu için de “çocukluğa inmek” terapinin kıymetli ögelerinden biridir.
Bağlanma tarzlarının yetişkin hayatına yansımasını nasıl görürüz?
İnançlı bağlanmanın özellikleri
Bu bağlanma tarzındaki bireylerin özgüvenleri yüksek ve toplumsal bağlantı kurma maharetleri kuvvetli olur. Yakın ilgilerden keyif alır ve istikrarlı ve inançlı alakalar kurabilirler. Hem kendilerini hem de diğerlerini olumlu görme eğilimindedirler. Yakın bağlara paha verirler lakin bu ilgiler sırasında ferdî özerkliklerini müdafaayı da sağlayarak istikrarlı bir ilgi modeli sürdürürler. İnançlı bağlanmaya sahip şahıslar kendi gereksinimleri ve karşıdakinin gereksinimlerini karşılama konusunda istikrar kurmayı başarabilen bireylerdir.
Korkulu (Saplantılı) bağlanmanın özellikleri
Bu bağlanma tarzına sahip bireylerin, yetişkinliklerinde özgüven problemleri olur. Diğerlerine yaklaşmakta huzursuz olur, hislerinin karşılık bulamayacağından tasa duyarlar. Karşısındakine kendisinden daha fazla kıymet vererek, onu yüceltme ve kendini değersizleştirme eğiliminde olurlar. Bağlarında bağımlı bir örüntü çizmeleri çok muhtemeldir. Daima karşıdaki kişinin onayını alır ve onu kaybetmemek için gereğinden fazla fedakârlık yaparlar. Çoklukla çocuk sahibi oldukları vakit bağlanma gereksinimlerini çocuğa bağımlı olarak gidermeye çalışırlar.
Kaçıngan bağlanmanın özellikleri
Bu bağlanma tarzındaki bireyler, kimseye itimat duymaz ve aralı bağlar kurarlar. Çoklukla yakın alakalarda oluşabilecek muhtemel reddedilmelere karşı benliğini müdafaa uğraşları vardır. Hem kendilerini hem de diğerlerini olumsuz olarak görürler ve dış dünyayı inançsız olarak algılarlar. Yakın bağlara duygusal yatırım yapmaktan kaçınır ve ayrılık olduğunda olumsuz hisleri çok az hissederler.
Bağlanma tarzı baht midir?
Bağlanmaya dair teoriler günümüzde epey kabul görmüş ve çocuk gelişiminde de yer etmiştir. “Güvenli bağlanmanın önemi”, artık çocuk sahibi olan çabucak herkesin bildiği bir kavram haline gelmiştir. Pekala bağlanma tarzı bir baht midir? Yoksa bunu değiştirmek mümkün müdür? İnançlı bağlanma tarzına sahip olmayan birisi ömür uzunluğu sıhhatsiz ilgiler yaşamaya muhtaç mıdır? Tabiki hayır.
Her ne kadar çocuklukta oluşan bağlanma tarzlarının yetişkinlik periyodundaki bağlantılar için belirleyici bir taban oluşturduğu savunulsa da insan bağlarının epeyce kompleks bir yapısı olması nedeniyle bunu tüm şartlarda genellemek gerçek değildir. Birtakım durumlarda çocukluğunda inançlı bağlanan şahısların, hayatın ilerleyen yıllarında yaşadığı travmalar sebebiyle bağlanma tarzının değiştiği ya da tam karşıtı inançsız bağlanma örüntüsü olan bir insanın yetişkinlikteki münasebetleri sayesinde bu örüntüsünü değiştirip inançlı bağlanma tarzına geçtiği görülmektedir.
Bununla birlikte, bağlanma tarzı hakkında farkındalık geliştirmek isteyen ve yetişkin hayatındaki mevcut ilgilerinde bu örüntülerini sorgulayan ve şikayetçi oldukları alanları güzelleştirmeye çalışan şahıslar terapide epeyce yarar sağlamaktadır. Bağlanma tarzı asla değişmeyecek bir kavram olarak görülmemelidir. Kıymetli olan kişinin sıhhatsiz bağlantı örüntülerine sahip olduğunu fark etmesi, bunu değiştirme motivasyonuna sahip olması ve hakikat yardımı almasıdır.
Bugün rahatsız olduğunuz bir bağ modelinin içinde çıkamıyor ya da kendinize “neden daima bu türlü beşerler beni buluyor?” diye soruyorsanız, sorunun yanıtı; çocuklukta öğrenmiş olduğunuz ilgi modellerinde ve o vakit içselleştirmiş olduğunuz davranış kalıplarında yatıyor olabilir. Şayet bu alaka modellerinin artık ziyan verdiğini düşünüyorsanız, bunları değiştirmek için terapi takviyesi gerekir. Terapi bağlantısı de bir bağlanma örüntüsü oluşturacağı için, bireyin bu bağ içerisinde his, fikir ve davranışlarını yansıtması ve terapistin oluşturduğu inançlı ortam içerisinde bunları ele almasıyla birlikte değişim gerçekleşir.
<br>
