Beşerler ömürleri içinde kimi olaylarla karşılaşır ve bu olaylar karşısında panik, telaş, endişe yaşarlar. Olayın bitmesiyle bu hisler da biter. Bu süreksiz hisler anksiyete olarak nitelendirilmez, bedenin hayatta kalma faaliyetidir. Lakin birtakım insanlarda bu hisler içsel nedenlerden ötürü ya da dışsal tehlikelere karşı uzun periyodik olarak yaşanır, buna anksiyete ya da telaş bozukluğu denir. Yaşanan bu his durumu kişinin fonksiyonelliğini azaltır. Tasa bozukuğuna rastgele bir ilaç neden olmaz yahut tıbbi bir durumdan kaynaklanmaz.
DSM-5 Dert Bozukluğu Teşhisleri
- Özgül Fobi
- Toplumsal Telaş Bozukluğu
- Panik Bozukluk
- Agorafobi
- Yaygın Tasa Bozukluğu
- Özgül Fobi
Kişinin makul bir obje ya da duruma karşı gösterdiği çok kaygıdır. Kişi endişesinin fazla olduğunu bildiği halde dehşet objesine ya da durumuna karşı kaçınmacı davranışlar stantlar. Şahsa özgül fobi tanısı konulabilmesi için DSM-5 tarafından belirlenen kriterleri en az 6 ay sergilemesi gerekir.
Belirtiler:
- Bir obje ya da duruma karşı çok dehşet
- Obje ya da durumdan kaçmak yahut ağır telaş yaşayanarak derdin git gide artması
Toplumsal Dert Bozukluğu
Kişinin toplumsal ortamlarda ya da yalnızca tanımadığı bireyler yanındayken seyredilme, eleştirilme ya da yargılanma endişesidir. Bu dehşetler mantıksız ve daimdir. Kişi topluluk önüne çıkmaktan, topluluk önünde konuşma yapmaktan, yeni beşerlerle tanışmaktan, dikkat odağı olmaktan, diğerlerinin karşısında yemek yemekten, otorite figürüne sahip bir beşerle bağlantıdan korkar ve utanır. Tüm bunlar kişinin toplumsal hayatını epeyce olumsuz tesirler. Teşhis konulabilmesi için DSM-5’te belirlenen kriterlerin en az 6 ay mevcut olması gerekir.
Kriterler:
- Toplumsal değerlendirilme ihtimalinde daima ve çok endişe ve/veya tasa.
- Şahısta, değerlendirileceği istikametinde bir uyarana maruz kalarak, dehşet yahut dert oluşması.
- Bu uyarandan kaçınılması ya da uyarana katlanılarak çok dert oluşması.
Panik Bozukluk
Panik bozukluk muhakkak bir durum ya da olaya bağlı olmaksızın, tekrarlayan panik atakların eşlik ettiği ve apansız ortaya çıkan bir anksiyete çeşididir. Panik atak geçiren şahıslar ağır ve şiddetli telaş ve kaygı hissi duyar. Panik atak geçiren şahıslarda depersonalizayson, derealizasyon, kontolü kaybetme, çıldırma, mevt korkusu üzere belirtilerle birlikte; nefes alamama, kalp çarpıntısı, boğulma hissi, çok terleme, titreme, üşüme, ürperme, sıcaklanma, uyuşma, karıncalanma üzere fizikî belirtiler de görülür. Bu belirtilerin en az 4’ü sağlıksızda görülür ve 10 dakika içinde en yüksek düzeye ulaşır. Ancak bu belirtiler makul bir uyarana karşı oluşuyorsa, panik atak olarak değil fobi olarak kıymetlendirilir.
DSM-5 kriterlerine nazaran teşhis için sağlıksızda tekrarlayan panik ataklar olmalı ve en az 1 aydır diğer atağa karşı kaygı duyulması ya da geçirilen ataklar nedeniyle fonksiyonel bozulmalar.
Agorafobi
Şahısların kalabalık alanlardan korkmasıdır. Agorafobisi olan bireyler kalabalık alanlara girdiklerinde başına bir tehlike geldiklerinde kaçamayacaklarını düşünürler ve ağır bir kaygı yaşarlar. Bu tasa o kadar kuvvetlidir ki birçoğu konuttan çıkamaz. Teşhis konulması için DSM-5’te belirtilen kriterlerin en az 6 ay sürmesi gerekir.
Belirtiler:
- Tek başına ve kaçmanın ya da yardım almanın mümkün olmadığı yerlerden, en az ikisinden korkma, tasa duyma yahut panikleme.
- Bu durumların daima endişeye ya da tasaya yol açması.
- Bu durumlarda yanında birine ihtiyaç duyma, durumdan kaçma yahut kaçamadığında ağır endişe, tasa duyma.
Yaygın Korku Bozukluğu
Yaygın tasa bozukluğu, kişinin günlük şeylerle ilgili daima ve orantısız tasa duymasıdır. Telaş her insanın hayatının bir kesimidir ancak yaygın korku bozukluğu olan şahıslar, bir husus hakkında başka insanlara oranla çok kaygılanırlar ve telaşları daimdir. Bu da kişinin günlük hayatını epeyce sıkıntı hale getirir. Kişi kolay sonlanır, kolay yorulur, huzursuz olur. Teşhis konulabilmesi için DSM-5’e nazaran belirtilerin en az 6 ay yaşanması gerekir.
Belirtiler:
- Günlük hususlarla ilgili günün en az yarısında dert duyma.
- Tasayı denetim etmede zorlanma.
- Tasayla birlikte aşağıdakilerden en az üçünün yaşanması
- Huzursuzluk yahut gerginlik
- Kolay yorulma
- Kolay sonlanma
- Kas gerginliği
- Uyku bozukluğu
Epidemiyoloji
Anksiyete bozukluklarının prevalansı %17,7’dir. Sosyoekonomik seviye anksiyete bozukluklarının yaşanma oranını tesirler. Özgül fobi bayanlarda en sık görülen psikiyatrik bozukluktur. Prevalansı %5-10 ortasındadır. Erkeklere oranla bayanlarda 2 kat daha fazla görülür. Etraf tipi fobiler 5-9 yaşlarında, durumsal fobiler ise 20 yaş civarında başlar.
Toplumsal tasa bozukluğunun prevalansı %3-13 ortasındadır. Yaygınlıkta cinsiyete nazaran farklılık yoktur. Ergenlik devrinde ortaya çıkar.
Panik bozukluğun prevalansı %1.5-5, panik atağın prevelansı ise %3-5.6’dır. Boşanma durumu panik bozukluk oluşmasında tesirlidir. Başlangıç yaşı 25 civarındadır.
Agorafobinın prevalansı %0.6-6 ortasındadır. Spesifik bir başlama yaşı yoktur, yaşanılan olaylar agorafobi oluşumunu tesirler.
Yaygın dert bozukluğunun prevalansı %3-8 ortasındadır. Erkeklere oranla bayanlarda 2 kat daha fazla görülür. 20’li yaşlarda görülmeye başlanır.
Etiyoloji
Şahısta korku bozukluğunun oluşmasını soya çekim üzere genetik faktörler, tıbbi faktörler ve ruhsal faktörler tesirler. Tasa bozukluklarının etiyolojisinin, her bir bozukluk için farklı incelenmesi daha doğrudur.
Özgül fobi, fobilerin koşullanmasıyla oluşabilir. Toplumsal tasa bozukluğu; davranışsal faktörlerle ve olumsuz öz değerlendirmelere çok odaklanmayla oluşabilir. Panik bozukluk nörotransmitterlerin farklı formda çalışmasıyla, klasik şartlanmayla, bilişsel faktörlerin tesiriyle tetiklenebilir yahut oluşabilir. Agorafobiyi, bir bilişsel faktör olan “korkudan kaçınma” hipotezi etkileyebilir. Yaygın dert bozukluğunda GABA ve serotonin sistemlerinin performansı değerlidir.
Tedavi
Korkuyu azaltmada ruhsal yahut tıbbi tedaviler uygulanır. Ruhsal tedavilerin, tüm tasa bozuklukları için odak noktası “maruz bırakma”dır. Bunun dışında kas gevşetme usulleri ya da meditasyon uygulanabilir.
