Öfke Duygusu

ÖZET

Öfke çoğunlukla doyurulmamış istek ve isteklere, beklenmeyen ve istenmeyen sonuçlara, karşılanmayan beklentilere karşı verdiğimiz bir duygusal yansıdır. Öfke başka tüm hisler üzere doğal, üniversal ve sağlıklı olarak söz edildiği ve denetim edilip, âlâ yönetilebildiği vakit, yapan ve bireyler ortasındaki bağlantısı düzelten bir histir. Ancak denetim edilemeyen ve yıkıcı bir halde davranışlara yansıyarak tahrip edici reaksiyonlara dönüşme potansiyeline de sahip bir histir. Temel fizyolojik muhtaçlıklarının karşılanmaması durumunda bireyde olumsuz hisler oluşmaktadır. Öfke de bu olumsuz hisler içerisinde yer almaktadır. Öfke duygusu denetimden çıkar ve önüne geçilemez bir biçime ulaşırsa epeyce yıkıcı sonuçlar doğurabilmektedir. Öfke duygusu ile baş etmeye çalışan bireyler öncelikli olarak öfkeye neyin sebep olduğunu, asıl kaynağını ve hangi formda gösterebileceklerinin şuurunda olmalı ve anlamalıdırlar. Bu araştırma, öfke nedir, belirtileri nelerdir, öfkeye neler sebep olur, nasıl denetimler altına alınır ve baş etme stratejileri hakkında bilgi vermekte ve bu bahiste yapılan araştırmaların üzere alana olumlu katkılar sağlanacağı düşülmektedir.

Anahtar sözcükler: öfke, öfke idaresi, engelleme, reddedilme, kışkırtma.

ABSTRACT

Anger is often an emotional response to unsatisfied wishes and desires, unexpected and undesirable results, and unmet expectations. Anger, like all other emotions, is a constructive emotion that improves communication between individuals when it is expressed naturally, universally and healthy, and when it can be controlled and managed well. However, it is an emotion that has the potential to turn into destructive reactions by reflecting on behaviors in an uncontrollable and destructive way. In the event that basic physiological needs are not met, negative emotions occur in the individual. Anger is also included in these negative emotions. If the feeling of anger gets out of control and reaches an unstoppable form, it can have devastating consequences. People who are trying to cope with the feeling of anger must first be aware of and understand what causes anger, its main source and how they can show it. This research provides information about what anger is, what its symptoms are, what causes anger, how to control it, and coping strategies, and it is thought that the researches on this subject will make positive contributions to the field.

Key words: anger, anger management, inhibition, rejection, provocation.

ÖFKE DUYGUSU

GİRİŞ

Öfke Nedir?

Hisler, bireyin kendisini âlâ ya da berbat hissetmesine neden olmaktadır lakin bireyi insan olarak değerlendirirken yeterli ya da makûs olarak kıymetlendirme için kâfi değillerdir. Bireyin olumlu his hissedebilmesi için yemek yeme, barınma ve korunma üzere temel fizyolojik muhtaçlıklarının karşılanmış olması gerekmektedir. Temel fizyolojik gereksinimlerinin karşılanmaması durumunda bireyde olumsuz hisler oluşmaktadır. Öfke de bu olumsuz hisler içerisinde yer almaktadır (Yeğin, 2010).

Olağan şartlarda kendini belirli etmeyen öfke, insanlarda ki başka tüm hisler üzere doğuştan gelen potansiyel bir histir (Marx, 1976; Eroğlu ve İrdem, 2016).

Amerikan Psikoloji Derneği (APA)’ ya nazaran, öfke (anger), kasıtlı bir biçimde yanlış yaptığı hissi veren bir şeye yahut bir kimseye karşı düşmanlık duyma ile karakterize edilmiş bir his olarak tanımlanmıştır (Eroğlu ve İrdem, 2016).

Psikoloji, öfke hissine heyecan konusu içinde yer vermektedir. Heyecan, çok ağır olarak yaşanan ve bireyde gerginlik ve taşkınlığa sebep olan hislerdir. Bireyde yaşanan bu heyecan sonucunda ruhsal ve bedensel istikrar de bozulma oluşmaktadır. Öfke duygusu bireyde, engellenme, incinme, saldırganlık, hışım ve hiddet tepkileridir (Morgan, 1980; Yeğin, 2010).

Öfke çoğunlukla doyurulmamış istek ve isteklere, beklenmeyen ve istenmeyen sonuçlara, karşılanmayan beklentilere karşı verdiğimiz bir duygusal yansıdır. Öfke öteki tüm hisler üzere doğal, üniversal ve sağlıklı olarak söz edildiği ve denetim edilip, güzel yönetilebildiği vakit, yapan ve bireyler ortasındaki bağlantısı düzelten bir histir. Ancak denetim edilemeyen ve yıkıcı bir halde davranışlara yansıyarak tahrip edici reaksiyonlara dönüşme potansiyeline de sahip bir histir (Soykan, 2003; Eroğlu ve İrdem, 2016).

Öfke günlük yaşantımızda epey fazla aktif bir histir. Dünyanın şu an için mevcut durumunu göz önüne alacak olursak sıkıntı hayat şartları, bireyin güvenliği ve sıhhat ve hayat teminatının kâfi seviyede olmamasına, bireylerin ekonomik seviyelerinin kâfi seviyede olmaması sebebiyle şartları karşılamada zorluk çekilmesi ve bununla beraberinde, çaresiz ve külfetli, engellenmiş hale gelmektedir. Bu durumlar sonucunda bireyin engellenmiş olması kendisinde öfke ye sebep olmaktadır. Öfke, bireyde üç biçimde ortaya çıktığını tabir edebiliriz; kişinin kendisine, başka bireylere ve dış dünyaya karşı oluşmaktadır (Soykan, 2003).

Öfkenin gündelik hayatımızda rolü ve fonksiyonunu şu biçimde tabir edebiliriz; öfke kişinin dışa dönük vermiş olduğu olağandışı olmayan ve hayatının devamlılığı için olması gereken duygusal bir reaksiyondur. Öfke bireyde uyarıcı tesir yaratan bir histir. Öfke bireyi içsel ve dışsal tehditlere karşı uyaran ve bireyi bu tehditlerden muhafazaya imkan sağlayan bir histir. Öfke denetim altına alınabildiği sürece bireye yarar sağlayan aksi takdirde denetim altına alınamadığı, sağlanamadığı durumlarda bireye ve etrafına ziyan veren bir histir. Öfke bireyde yeniliklere, öğrenmelere ilgi ve merak uyandıran bir çeşit güç ve motivasyondur. Öfkenin bireyde yarar sağlayan, ziyan vermeyen bir his olabilmesi için inkâr edilmemesi, kabul edilmesi, kendi içerisinde bastırılmaması, hissin ne olduğunun bilinmesi ve denetimli bir biçimde ortaya konulması gerekmektedir. Birey tarafından onay alan, varlığı ve olduğu kabul edilen, isimlendirilebilen öfke duygusu yarar sağlayan bir durumdur (Soykan, 2003).

Gündelik yaşantımızda öfke meselelerimizde tahlil yolu ya da aracı değildir. Karşıdaki bireyden intikam alma, onun canını yakma, suçlama, şiddet gösterme biçiminde kullanılmaması gerekmektedir. Etrafımızdaki insanları denetim altına alma, haksız iken haklı çıkma, kabahat sürece, farklı bireylere ziyan verme yolu değildir (Soykan, 2003).

Öfke ile İlgili Kuramsal Yaklaşımlar

Öfke hissini anlamlandırabilmek için birçok kuramsal yaklaşımlardan faydalanabilmekteyiz. Evrimsel yaklaşımcılar; Darwinci’nin his anlayışından yola çıkarak öfkenin biyolojik ve adaptif semptomlarını anlamlandırmayı hedefleyen, bütün hisler üzere doğum ile birlikte edinildiğini ve üniversal olduğunu ileri sürmektedir. Ekman (1973) öfke hissinin ömür uğraşı olarak idrak edilen rastgele bir gözdağına karşı organizmanın bizatihi oluşan bir yansısının oluştuğunu ileri sürmektedir, oluşan bu reaksiyon çeşitli kültürlerde yakın biçimlerde gözlenmesi sebebi ile öfke hissini insancıl bir his olarak açıklamaktadır (Dilekler, Törenli ve Selvi, 2014). James’in fikirleri belirtilecek olursa, his ve dikkatle onun hislere rağmen bildiğimiz kontağı olan “hissetme”, bedensel bir tepkisi olmaktadır. Aristo’nun niyetine nazaran, his ortaya konulan bir olayın bir ihtirasa ait olarak daha fazla yahut daha az akıllı idrak biçimi olmaktadır. Çağdaş tartışmalar bu iki teoride, süreç ve bünye bakımından çok fazla değişikliklerle devam etmektedir (Şahin, 2005).

Evrimsel yaklaşıma karşı bir fikir olan toplumsal inşacı yaklaşımcılar, hislerin toplumsal alakaların sonucu olarak belirtmektedir. Toplumsal manada hislere verilen manaların öfke hissinin hangi biçimde deneyim edildiğini manalandırmak için elverişli bir yaklaşım olduğunu belirtmektedirler. Thomas (2007) eşliğinde sürdürülen bir incelemede; bireyin devamlı olarak öfke düzeyi, durumsal tetikleyiciler ve ökenin bedensel ve ilişkisel sonuçları ile kontaklı olmaktadır. Göz arkası edilen düş kırıklıkları ve hürmet düzeyi dışında bağlantıyla karşı karşıya kalmak tetikleyiciler içerisinde olduğu belirtilmektedir. Devamlı olarak öfke düzeyi yüksek olan bireylerin bu tetikleyicilere rağmen öfke düzeylerini bedensel ve sözel olarak açıklama ihtiyaçlarının fazla olduğu ortaya konmaktadır. Devamlı öfke düzeyi düşük düzeyde olan şahısların ise tam aykırı bir biçimde öfke oluşturacak biçimde açıklanmakta, bu durum bireylerarası etkileşimleri daha müspet hale getirmektedir. Devamlı olarak öfke düzeyleri yüksek olan bireylerde öfkenin açıklandığı negatif hayatlardan hüsrana uğrama ve deneyim edinme ihtimali daha düşük olmakta ve bireylerarası sıkıntılar daha çoğunlukta gözlenmektedir. Yapılan bu inceleme bize, bireylerin öfkeyi çeşitli biçimlerde yaşaması toplumsal bağlantıdaki birçok çeşitli değişkenle irtibatlı olmaktadır.

Bilişsel yaklaşıma nazaran; öfke bireyin kendisi, diğerleri ve hayata karşı olan incelemelerinde yer edinen bilişsel vakit içerisinde ilgisini meydana getirmeyi hedefleyen kuramsal bir yaklaşım olmaktadır. Bu fikre nazaran, geçmişte engelleme, saldırganlık kanısına dayandırılarak öfkenin bireyin maksatlarıyla ahenk sağlamayan negatif kanılardan meydana geldiği, öfke sonrasında ise saldırgan hareketlere istinaden bir yatkınlığın oluştuğunu ileri sürmektedir. Daha sonra bu fikir ise tekrar incelenerek yeni bir yapı ortaya konmaktadır. Bu yapı ise, istek dışı bir durum bireyde negatif duygulanıma sebep olabilmekte, bu negatif duygulanım ise bireyde saldırma ve uzaklaşma reaksiyonlarını aktif hala getirmektedir. Birey saldırmaya odaklanmış ise öfke duygusu hissetmekte ve hissedilen bu his farklı bilişsel incelemeler ve nedensel göndermeler yelpazesinden geçerek öfke potansiyeli oluşturmaktadır. Bilişsel klinik teori de öfkeyi anlamlandırma da bireylerin öfke hakkındaki görüşlerini dikkate almakta ve öfkede düş kırıklığı oluşturan, engelleyen yahut ufak düşürücü durumların; bilişsel vakitlerin, zıtlık, saldırganlık ve kendini geri çekme üzere hareketlerin ve duygusal dürtülerin tesirli olduğunu öne sürmektedir. Psikanalitik kuram ise; öfke hissine doymamış cinsel ve yıkıcı güdülerin değerinden bahsetmektedir. Doymamış bu güdüler sonucunda ortaya çıkan bilinçdışı ruhsal arbedelerden ötürü öfke, şuur düzeyine ulaşırken savunma sistemleri tarafından değişime uğrayabildiği üzere direkt olarak saldırgan hareketler olarak da ortaya çıkabilmektedir. Öfke duygusu bilinçdışı savunma sistemlerini davranışa dönüştürüp bireyi içsel uyarıcılara rağmen himaye eden ve hislerin hazırlanmasına imkân sağlayan bir ihtar misyonu de benimsemektedir. Bir diğer işlevi ise arınma yaşanmasına imkan sağlamaktadır. Ancak dışsal doğruluğun saptırılmasına neden oluyor ve yıkıcı bir biçimde lisana getiriliyor ise yetkinliğini yitirmektedir (Dilekler, Törenli ve Selvi, 2014).

Öfke Hissini Harekete Geçiren Etkenler

Uzmanlar öfkeye sebep olan faktörlerin çeşitliliğine ehemmiyet göstermektedirler. Bu cins faktörlere engelleme öncülük etmektedir. Engelleme; dilek, ihtiyaç yahut bir hareketin gayesine erişmesinin önüne geçilmesi olarak açıklanmaktadır. Farklı bir biçimde açıklanması gerekirse, kişinin arzuladığı bir objeye, erişmek istediği belirli bir gayeye yahut ihtiyaçlarının karşılanmasının önüne geçildiği süreç içerisinde meydana gelen negatif duygulanım olarak belirtilmektedir. Bireyin keyif almasını engelleyecek olan her hareket, olay yahut birey, öfke hissinin nedenini ortaya koymaktadır. Engellenmekten ötürü ortaya çıkan saldırganlıkla ilgili durum ise, gıpta etmek ve kıskançlığın meydana getirdiği düşmanlık olmaktadır. Öfkeyi meydana getiren sebeplerden bir başkası ise kışkırtma davranışı olmaktadır. Kışkırtma, kişiyi rastgele bir davranışa iten durum olmaktadır. Öfke hissinin oluşmasının öbür sebebi ise reddedilmektir. Birey her yaş kümesinde reddedilme durumu ile karşı karşıya kaldığı süreç içerinde öfke hissinde yükselme görülmektedir. Rahatsız edici ve güzel karşılanmayan uyarıcılar, rol model edinme, şad olmama, ferdî özgürlüğe ve kişiliğe saygısızlık ve çevresel kıymetlere karşı hürmet duyulmaması üzere durumlarda da öfke duygusu görülmektedir. Öfke duygusu iki ana sebepten ötürü oluşabilmektedir. Birinci olarak kişinin kendisinden (iç nedenler), ikinci olarak ise etraftaki şahısların (dış nedenler) meydana getirdiği hislerden oluşabilmektedir (Yeğin, 2010).

1. İç Nedenler

Şahısların öfke duygusu yaşamaktaki sebepleri ve bu sebepleri göz gerisi edebilme düzeyleri şahıstan bireye farklılık göstermektedir. Bu farklılık ferdi olarak çeşitli karakterlere sahip olmaktan ötürü meydana gelmektedir. Bir kısım birey yapı olarak öfkeli görünmektedir. Bu biçim bireyler çok narin olmakta, süratli sonlanmakta, yanlışa karşı reaksiyon göstermekte, dengeli ve inatçı olmaktadırlar. Bu biçim durumlar kişinin kendisi ile ilgili olmaktadır. Ayrıntılandırılacak olursa; anksiyeteler, takıntılar ve kişinin öfke hissini ortaya çıkaran durumlar olmaktadır. Bireyin öfkeli olmasında doğal, fizikî sorunlarda neden olmaktadır (Yeğin, 2010).

1. Dış Nedenler

Kişinin isteği dışında, sosyo-kültürel yapıdan ötürü meydana gelen durumlar olarak belirtilmektedir. Bireye olan tesiri çeşitlilik göstermektedir. Bu durum bireyin o vakit dilimindeki algı ve isteği ile direkt temaslı olmaktadır. Bireye yapılan aşırılık, seviyesizlik vb. üzere durumlar bireyin inanç ve ahlaki niyetlerine karşı yapılan kelamlı yahut bedensel kışkırtma vb. durumlarda da bireyin öfkelenmesine neden olmaktadır. Sırf bireye yapılan negatif yaklaşımlar değil, etrafında bedel verdiği ve sevdiği bireylere karşı da yapılan olumsuz davranışlar bireyin öfke hissine kapılmasını sağlamaktadır. Toplumsal öğrenme teorisine nazaran, öfke duygusu gözlemleyerek öğrenme, tekrarlama, benimseme ve taklit etme davranımları ile öğrenilmektedir (Yeğin, 2010).

Öfkenin Belirtileri

Öfke hissini belirtmemize neden olan üç ana alt yapı bulunmaktadır. Bunlar; bilişsel, fizyolojik ve davranışsal olmak üzere isimlendirilmektedir. Bilişsel yapı, umut ve niyetler üzere öfke duygusu ile alakalı olan düzenekleri kapsayan açıklama biçimi olmaktadır. Fizyolojik yapı, bireyin limbik sistem ve tansiyondaki farklılığını ele almaktadır. Davranışsal yapı ise, kin ve saldırganlık durumlarını kapsayan öğrenilmiş öfke biçimi olmaktadır. Bu üç yapı birbirleri ile kontaklı olarak öfke durumunu açıklamaktadır. Kişi, hazır olmayan, ani, çeşitli bir olayın bir modülü haline geldiği vakit organizmada kasılma, bedende sertleşme, kalp atış suratında artış, göz bebeklerinde büyüme üzere durumlarla karşı karşıya kalmaktadır. Bu duruma irkilme tepkisi ismi verilmektedir. Öfke hissinin şiddeti, önümüze çıkan pürüzün büyüklüğüne ve tatmin olma güdüsünün değerine nazaran farklılık göstermektedir. Öfke hissinin en açık biçimde görülme durumunu açıklayacak olursak;

1. Yüzdeki Semptomlar

Öfke hissinin yaşandığı vakit diliminde, kaşlar çatılır, boyun damarları barizleşir, göz bebekleri büyür, yüz ve gözler kızarır, burun delikleri genişler, dudaklarda titreme görülmektedir.

1. Ağızdaki Semptomlar

Ses tonunda kalınlaşma, aşağılama ve argo içeren ağır cümleler kurmak, dişleri sıkmak, dudaklarda titreme vb. belirtiler meydana gelmektedir.

1. Kalpteki Semptomlar

Adrenalin hormonunun salgılanması, kalp atış suratının artması, tansiyonun yükselmesi, ellerin titremesi vb. belirtiler meydana gelmektedir (Yeğin, 2010).

Öfke ile İlgili Hisler

Yapılan araştırmalara bakıldığında aslında öfke hissinin, kişinin yaşamış olduğu öteki hisler ile ortasında değerli ölçüde bir irtibat bulunduğu görülmektedir. Öfke oluşumunun kişinin yaşamış olduğu anksiyetenin, suçluluk hissinin, depresyon şiddetinin, kişinin cinsel hayatının ve birebir vakitte kişinin bağımlılıkları ile yanlışsız orantılı bir alakası mevcuttur (Fava ve ark., 1990; Soykan, 2003). Şahısların öfke yaşadıkları anlara bakıldığında öfke hissinin kişinin yaşamış olduğu asıl hislerin ve olayların sonucunda meydana geldiği görülmektedir. Yani öfke duygusu aslında bireyde oluşan ikincil hisler olduğu, kişinin asıl yaşamış ve hissetmiş olduğu korku, endişe, yalnızlık, reddedilme, alınma, kırılma hayal kırıklığı üzere asıl hislerden sonra ortaya çıkan bir his olduğu bireylerin farkındalıkları açısından hayli kıymet taşımaktadır (Gordon, 1999; Soykan, 2003). En kolay formda açıklamak gerekirse aslında öfke duygusu, kişinin uzun vakittir içinde bastırdığı kızgınlıkları sonucu göstermiş olduğu bir histir (Soykan, 2003).

Bireyde bulunan birtakım psikotik bozukluklarda bireyde kronik öfke hissini oluşturmuş olabilmektir. Bipolar bozukluk, husus ve alkol bağımlılığı, depresyon üzere sağlıksızlıklar bunlara örnektir. Kelam konusu psikotik bozuklukların yanı sıra kişinin yaşamış olduğu yas süreci, kronik ve ağrılı bedensel bir sağlıksızlığının bulunması üzere durumlarda da öfke duygusu görülebilmektedir (Soykan, 2003).

Kişinin yaşamış olduğu çok öfke duygusu şahısta hem diğerlerine hem kendisine yönelik şiddet içeren davranışlar meydana getirebilmektedir. Kelam konusu şiddet içerikli davranışlar tıpkı vakitte sözel olmayan halde de kendini gösterebilmektedir (Speilberger ve ark., 1995; Soykan, 2003). Şahısta meydana gelen şiddet davranışları ve sözel halde gösterdiği ruhsal şiddet artık önüne geçilemez ve kişinin denetiminde olmaktan çıkabilmektedir. Bu üzere durumlarda ise epeyce dikkatli olunmalı zira durum önemli sonuçlar doğurabilmektedir. Öfke duygusu ile artık kişinin denetiminde olmayan şiddet içerikli davranışların ağır sonuçlar doğurmaması ismine husus ile ilgili özverili olunmalı ve birebir vakitte önlemek ismine farkındalık ile ilgilenilmelidir (Soykan, 2003).

Kişinin yaşamış olduğu öfke duygusu ve karşı tarafa göstermiş olduğu kızgınlık hisleri ile ilgili birçok çalışma yapılmıştır. Yapılan bu çalışmalarda öfke duygusu ve kızgınlık, düşmanlık besleme üzere hislerin sebebinin çoğunlukla devamlı hale gelmiş bir olaydan sonra oluştuğu söylenmektedir (Berkowtz, 1993; Soykan, 2003). Etrafına karşı düşmanca haller sergileyen ve birçok vakit öfkeli davranışlarda bulunan şahıslarda epeyce değerli sıhhat sorunlarına rastlanabilmektedir. Kelam konusu sıhhat meseleleri öncelikli olarak kalp damar sağlıksızlıkları, yüksek tansiyon, dert bozukluğu, yorgunluk üzere psikosomatik sağlıksızlıklar olabileceği üzere, mide sağlıksızlıkları ve kronikleşen baş ağrıları da olabilmektedir (Tavris, 1989; Soykan, 2003). Geçmişte yapılmış olan çalışmalarda etrafına karşı düşmanlık besleyen ve öfke duyan bireylerin 20 yıl sonra, öfke sorunu olmayan şahıslara oranla yüksek tansiyonlu, çok kilolu, alkol ve husus kullanımı daha fazla olan bireyler haline geldikleri belirtilmektedir (Soykan, 2003).

Öfke İdaresi

Önüne geçilebilir ve denetim edilebilir olan öfke duygusu vakit zaman önüne geçilemeyen, isimli meselelere neden olabilecek şiddet içerikli hareketlerin temelinde de yer alabilmektedir. İsimli cürüm yaratacak durumlar yaratmadan bireyde oluşan öfke hissinin denetim edilebilir bir hale getirilmesi gerekmektedir (Soykan, 2003).

Öfke duygusu ile baş edilemediğinde; önemli sorunlara, toplumsal ve ferdî meselelere, şahıslar ortası irtibatın bozulmasına, kişinin aile ve iş hayatına olumsuz tesirlerde bulunmasına, depresyon, yeme bozuklukları, anksiyete, unsur bağımlılığı üzere çeşitli bozukluğa sebep olabilmektedir. Öfke denetiminin sağlanabilmesi ve kişinin öfke hissini gerçek yerde ve sağlıklı bir biçimde kullanabilmesi için birinci başta öfke hissinin kabulünün sağlanması ve hissin şuurunda olunması gerekmektedir. Birtakım beşerler yaşamış oldukları öfke hissini kronik biçimde hayatlarında daima hale getirmişlerdir. Kimi insanlarda yaşadıkları öfke hissini kendi içlerinde sindirmiş, varlığını kabul etmeyerek yokmuş üzere davranmışlardır. Birtakım beşerler ise birinci başlarda yaşadıkları öfke hissini içlerinde hazmetmeye çalışmış bir müddet bastırmış fakat sonrasında daha büyük formda öfke patlamaları yaşamışlardır. Kelam konusu biçimlerde öfke idaresini kendilerince sağlamaya çalışan bireylerin kullanmış oldukları yolların sağlıklı sonuçlar doğurmadığı ve tıpkı vakitte bireylerin hayat standartlarını önemli halde etkilediği görülmektedir (Soykan, 2003).

Bireylerin yaşadıkları ağır öfke hissini karşı tarafa tabir ederken tercih ettikleri metotlardan daha fazlası vardır. Bu hususta öfke duygusu ile baş etmeye çalışan bireyler öncelikli olarak öfkeye neyin sebep olduğunu, asıl kaynağını ve hangi formda gösterebileceklerinin şuurunda olmalı ve anlamalıdırlar. Öfke idaresi olarak çeşitli ödevlendirmeler ile kişinin yaşamış olduğu öfkeyi tanımasına imkan sağlar ve öfkenin sebebini algılayabilmesini kolaylaştırmaktadır. Yani aslında düşmanca haller sergileyerek karşısındaki şahıstan intikam alma, onun hatalı olduğunu ve kendisinin haklı olduğunu vurgulamak ismine tercih etme, hata doğurabilecek şiddet içerikli davranışlar sergileme ismine öfkenin bir yol olmadığını fark etmelerine yönelik farkındalık çalışmaları yapılabilmektedir. Kelam konusu öfkeyi kullanış hedeflerinin hakikat olmadığını fark eden bireyler artık öfkeyi daha sağlıklı bir biçimde karşı tarafa söz etme metotlarını kullanabilecektir. Kişinin öfkesini sağlıklı biçimde söz etmesi için ve bu durumun idaresi için başvurulabilecek prosedürler kısıtlı olmamakla birlikle çeşitlilik göstermektedir. Asıl üzerinde durulması gereken nokta burada; kişinin öfke idaresi ismine onun için asıl gerekli olanın ne olduğu sorusu üzerinde durulması ve sorunun asıl kaynağının farkında olması, kişi için kullanabileceği ona uygun olan metodun daha sağlıklı biçimde bulunması ismine kolaylık sağlayacaktır (Soykan; 2003).

1. Ferdi Öfke İdaresi

Şiddet içerikli durumlar yaratabilecek olan ve bu durumların önüne geçilmesi gereken öfke hissinin sağlıklı bir biçimde tabir edilmesi için kişinin yaşamış olduğu hissin şuurunda olması, öfkenin asıl kaynağının ne olduğunu bilmesi onun için epey değerlidir (Soykan, 2003; Eroğlu ve İrdem, 2016).

Artık üzerinde daha çok durulan öfke idaresi ve sağlıklı biçimlerde kullanılmasına yönelik yapılan çalışmalar artış ve çeşitlilik göstermeye başlamış birebir vakitte öfke idaresi sağlanabilmesi ismine terapi sanayisi kendini göstermeye başlamıştır (Genç, 2007; Eroğlu ve İrdem, 2016).

Şahısların yaşamış oldukları öfke duygusu sonucunda yıkıcı tesirlerin doğmaması ve bu hissin idaresi konusunda Davranış Bilimleri Enstitüsü çeşitli sistemler sunmaktadır. Kelam konusu prosedürler şu halde sıralanmaktadır:

• Rahatlama Antrenmanı: Kişinin öfke hissini ağır biçimde yaşadığı anda derin bir nefes alması ve onu rahatlatacak hayaller kurması öfke hissinin hafiflemesini sağlamaktadır. Kolay ve yorucu olmayan bir biçimde öfke duygusu; derin bir nefes alarak, olay anında “rahatla” “sakinleş” üzere sözleri tekrarlayarak yahut yoga ile öfke anında kasılan kasların gevşemesi sağlanarak yatıştırılabilmektedir.

• Bilişsel Yine Yapılandırma: En temel formda bireyin niyet formunu değiştirmesidir. Öfke hissinin ağır yaşandığı durumlarda bireylerin fikirleri epey çarpıcı ve dramatik olabilmektedir ve kelam konusu çarpıcı, dramatik niyetlerin yerine tam aykırısı biçimde daha gerçekçi kanılar eklenmelidir.

Bireyler öfke anında akıllarından “mahvoldum” “her şey bitti artık ne yapacağım” “çok makûs oldu” üzere cümleler yerine “şu an içinde bulunduğum düşünceli bir süreç bunun farkındayım lakin bu her şeyin sonu değil öfkelenmem hiçbir şeyi düzeltmeyecek” üzere cümleler geçirmelidir. Birey “asla” ve “her zaman” üzere mutlak sözler kullanmaktan kaçınmalıdır. Zira bu üzere sözler durumu kronikleştirmekten diğer tıpkı vakitte duymuş olduğu öfkenin haklı bir sebebinin olduğu niyetini geliştirmektedir. Kişinin daha sağlıklı bir algıya sahip olabilmesi için yaşamış olduğu öfkeli ve düşünceli süreçte aslında her şeyin ve herkesin ona karşı olmadığını, bu üzere durumların yalnızca onun başına gelmediği her an herkesin başına gelebilecek bir durum olduğu kanısının farkında olması gerekmektedir.

• Sorun Tahlili: Öfke, hayal kırıklığı üzere hisler vakit zaman kişinin içinden çıkamadığı durumlarda ortaya çıkabilmektedir ve birey yaşamış olduğu külfetli durumu düzeltmek ismine yapılabilecek her şeyi yapmasına karşın tekrar de sorunu çözemediğinde, sorunun kendisinden kaynaklanmadığını bilmeli ve kendisini suçlamamalıdır. Külfetli durumu çözemediğinde kendisini suçlamak ve bedel ödetmek yerine sorun için en âlâ biçimde çabaladığını düşünürse şayet daha sabırlı olacaktır.

• Daha Uygun Bir Bağlantı: Öfke anında gerçekleştirilen bir tartışmada kişinin yapması gereken birinci şey yavaşlamak ve gösterdiği yansıları gözden geçirmek olmalıdır. Tartışmayı hafifletmek ve yıkıcı sonuçlar doğurmasına pürüz olmak için kişinin o an aklından geçeni tabir etmek yerine durup dinginleştikten sonra asıl neyden bahsetmek istediğini düşünmeli ve ona uygun bir halde yanıt vermelidir. Tıpkı vakitte öfke hissin altında yatan asıl sebebi bulmalı ve yanıt vermek için kendisine ve karşısındaki bireye vakit tanımalıdır.

• Toplumsal Etrafın Değiştirilmesi: Kişinin hayatında yaşadığı ekstrem olaylar ve vakitler olabilmektedir ve kişi bu vakitlerde gerilimli, öfkeli tutumlar sergileyebilmektedir. Kişi yaşamış olduğu düşünceli ve gerilimli periyodu sağlıklı bir formda atlatmak için kelam konusu periyoda ait vakit planlaması yapabilmektedir.

• Sabır ve Dayanıklılık Telkini: Öfke idaresi konusunda uygulanan metotlardan biri de soyutlama düzeneğidir. Mesela “beterin beteri vardır” “benden daha makûs durumlarda olanlar var” üzere cümleler kişiyi sakinleştirir, yatıştırır (Eroğlu, 2007; Eroğlu ve İrdem, 2016).

1. Örgütsel Öfke İdaresi

İçerisinde aile, iş yahut okul yaşantısını barındırmaktadır. Aile, okul yahut iş üzere örgütsel alanlarda örgütsel huzurun temellendirilmesi açısından bireylerin öfkelerini yönetebilmeleri gerekmektedir ve bunun için aşikâr tavsiyeler mevcuttur. Örgütsel ve kurumsal alanlarda hiçbir biçimde öfke hissinin ve yıkıcı sonuçlarının yeri yoktur. Bu sebeple huzuru sağlamak ismine alanda bulunan yöneticiler öfke idaresini uygulayabiliyor olmalıdırlar (Ramsey, 2004; Eroğlu ve İrdem, 2016). Patronlar yahut çalışanlar için çalışılan kurumda bir öfke idare kısmının bulunması ve tüm çalışanların bu türlü bir ünitenin varlığından haberlerinin olması ve birebir vakitte kelam gerektiği takdirde kelam konusu ünitenin kullanılması istikametinde teşvikler oluşturulmalıdır (Eroğlu ve İrdem, 2016).

SONUÇ

Öfke hissine bakıldığında, şayet his denetimden çıkar ve önüne geçilemez bir biçime ulaşırsa epeyce yıkıcı sonuçlar doğurabilmektedir. Meğer ki öfke duygusu gerektiği yerde kullanıldığında aslında sağlıklı bir histir. Ancak kişi öfke idaresini yapamaz ve şiddet içerikli davranışlar sergilemeye başlarsa sonuç herkes için yıkıcı olacaktır. Bu makalede öfke hissinin ana temaları üzerinde çalışılmıştır. Kelam konusu öfke duygusu ile yapılmış çalışmış çalışmalar kâfi olmamakla birlikte öfke ve öfkenin söz biçimleri bahislerindeki bilgi seviyemiz epey sonlu kalmaktadır. Hiç kuşku yoktur ki öfke hissinin fonksiyonelliği ve faydalılığı konusunda daha çok araştırma ve çalışma yapılmalıdır (Soykan, 2003).

steroid sipariş