Çocuklarda plansızlık ve çok hareketlilik biçiminde açığa çıkan, dürtüsel bir bozukluktur. Hiperaktif çocuklar, rahatsız edici davranışları taammüden yapmazlar. Yani, bu bir çeşit şımarıklık yahut gibisi durum değildir. Hiperaktivite bozukluğu, dürtülerin denetim edilmesinde yaşanan zahmetten ileri gelir.
Hiperaktivite bozukluğu olan çocuklar, birazdan aşağıda okuyacağınız davranışlarıyla özel hayatlarında ve toplumsal hayatlarında çeşitli sorunlar yaşayabilirler. Daima tenkitlerin gayesi olabilir, muhtemel dikkat problemleriyle derslerden geri kalabilirler. Yaşıtlarından geri kalan çocukların özgüveni ziyan görür ve öbür aksiliklerle birlikte yetersizlik hissedebilirler. Bu cins aksiliklerin yaşanmaması için kesinlikle tedbir alınmalıdır.
HİPERAKTİF ÇOCUKLAR NASIL DESTEKLENMELİ?
Eğitim ve Gelişim Tavsiyeleri
-
Çocuğunuza takviye olmak için onun ismine faal bir planlama yapabilirsiniz. Ders saatleri, oyun saatleri, çeşitli aktiflik saatleri belirleyebilir ve kurallara uyması konusunda onu motive edebilirsiniz. Planlamayı siz yapmazsanız, onun yapmasını beklemek şimdilik gerçekçi bir beklenti olmaz. Planlama alışkanlığı kazanması için ona biraz vakit tanımalı ve öteki çocuklardan farklı (geçerli mazereti) olduğunu unutmamalısınız.
-
Öğretmeniyle görüşün ve çocuğunuzda hiperaktivite olduğu için dikkatinin çok kolay dağılabileceğini hatırlatın. Sınıfta ön sıralarda ve pencereden uzak noktalarda oturmasını sağlayın.
-
Çok olan gücünü, sağlıklı bir formda boşaltmasını sağlayacak aktiviteler sunabilirsiniz. Bilhassa spor faaliyetleri ile hiperaktif çocuklar, güçlerini hakikat istikamete kanalize etmiş olurlar. Spor yapmak, kan akışını hızlandırarak beyne daha fazla oksijen taşınmasını sağlar. Bu da beyin gelişimini destekleyen ve dikkat eksikliğine yeterli gelen bir aktivitedir.
-
Çabalamış olmalarını ödüllendirin. Sonuca değil, uğraşa odaklanın. Aslında bu teklif, yalnızca hiperaktif çocukların ebeveynlerine değil; tüm ebeveynleredir lakin siz bir hiperaktif çocuğun velisiyseniz, bu mevzuya çok itina gösterin.
Şimdi hiperaktivitenin tedavisini inceleyelim. Tedavi usullerini incelemeden evvel, şimdi tanısı konmamış çocukların ailelerini bilgilendirmek için belirtilerden de bahsedelim.
HİPERAKTİVİTE BELİRTİLERİ NELERDİR?
En kolay gözlemlenebilen belirtisi çok hareketlilik olduğundan, halk ortasında, gücü yüksek çocuklar için de bazen “hiperaktif çocuk” ifadesi kullanılmaktadır. Yazının başında da belirttiğim üzere, bu yaklaşım yanlışsız değildir. Birtakım çocuklar, yalnızca gücü yüksek olduğu için hareketlidirler.
Aşağıdaki hiperaktivite belirtileri, tanı/teşhis için çocuk psikiyatristlerinden takviye almanız konusunda size ipuçları verebilir.
-
Dikkatsizlik: Çocuğunuzda, çok hareketliliğin yanında dikkat bozukluğu da gözlemliyorsanız, bu durum hiperaktivite belirtisi olabilir. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu, birden fazla sefer bir ortada görülür.
-
Çabuk Sıkılma: Hiperaktif çocuklar, meşgul oldukları işlerden –genellikle- çok çabuk sıkılırlar. Bir işten başka bir işe anında geçiş yapabilirler.
-
Sabit Duramama: Oturduğu yerde yahut rastgele bir bekleme alanında sabit duramama davranışı da tekrar hiperaktivite belirtileri ortasında bedellendirilmektedir.
-
Kurallara Uymama: Hiperaktif çocukların kurallara uymakta zahmet çektiği gözlemlenmektedir.
-
Kelam Kesme: Belirtiler ortasında, daima birilerinin kelamını kesme davranışı da görülmektedir.
-
Dürtüsellik – Düşünmeden Hareket Etme: Hiperaktif çocuğun belirtileri ortasında en güçlüsü de dürtüselliktir. Dürtüsellik; aklına geleni çabucak yapma, tehlikeyi görememe, sonuçlarını düşünmeme üzere davranışlarla özetlenebilir.
-
Rahatsız Edici Olma: Hiperaktivite bozukluğu olan çocuklarda sıkça gözlemlenen davranışlardan biri de diğerlerini rahatsız etme yahut işinden alıkoyma durumudur.
-
Saldırganlık: Uyumsuz ve saldırgan tavırlar görülebilmektedir.
HİPERAKTİVİTE TEDAVİSİ
Tedavi için öncelikle klinik teşhis konulması gerekmektedir. Hiperaktif tanısı koyabilmek için çocuğun öteki ortamlarda nasıl davrandığı da değerlendirilmelidir. Bu nedenle, anne-baba ile birlikte çocuğun eğitimine katkıda bulunan (öğretmen, dadı gibi) başka bireylerin de müşahedeleri değerlendirilmelidir. Çocuk ruh sıhhati uzmanları, bu dataları bir ortada kıymetlendirmek için çeşitli testler ve ölçekler kullanırlar.
Nörolojik testler ve nöropsikiyatrik testler: Hiperaktivite testi, DEHB testi, çeşitli ölçekler ve müşahedeler ile bozukluğun hem kaynağı, hem de tam olarak hangi alanlarda olduğu belirlenir. Sonrasında ise en uygun tedavi süreci başlatılır.
Hiperaktivite tedavisinde ilaç reçete edilebilir. Hiperaktivite ilaçları çoklukla metilfenidat içerir. Metilfenidatın yan tesirleri sizi endişelendiriyor olsa bile kullanım konusundaki kararı uzman doktora bırakmanızı tavsiye ederim. Unutmayın, hiperaktivitenin çocuğun gelişimine vereceği ziyan, ilaçların yan tesirlerinden daha fazla olabilir.
Kimi durumlarda ilaçsız tedavi, yani psikoterapi metodu uygulanır. Davranışçı terapi ile çocuğa hakikat davranış alışkanlıkları kazandırılması hedeflenir. Hiperaktif çocuklarda sıkça gözlemlenen çok gücün gerçek faaliyetlere yönlendirilmesi, saldırganlık üzere tavırların ortadan kaldırılması, plansız hareket etme yerine planlama mahareti kazandırılması ve gibisi davranış değişikliği adımları atılır. Elbette bu süreç, bir paragrafla anlatılacak kadar kolay yahut kısa bir süreç değildir. Sürecin bir uzman tarafından yönetilmesi gerekir.
HİPERAKTİVİTE ÇEŞİTLERİ
İlaçlı tedavi ve ilaçsız terapi prosedürleri belirlenmeden evvel hiperaktivitenin çeşidine bakılır. 3 tip hiperaktivite vardır:
-
Kombine Tip: En yaygın görülenidir. Dikkat sorunlarının ve çok hareketliliğin bir ortada görüldüğü DEHB (dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu) çeşididir.
-
Hiperaktivitenin Baskın Olduğu Tip: Dikkat sorunlarının daha az görülüp, yüklü olarak çok hareketliliğin görüldüğü tiptir.
Dikkat Sorunlarının Baskın Olduğu Tip: Hiperaktif hareketlerin daha az görülüp, yüklü olarak dikkate dayalı problemlerin görüldüğü cinstir.
