Travma, günlük rutin işleyişi bozan, beklenmedik bir biçimde gelişen, dehşet, korku ve panik yaratan, kişinin anlamlandırma süreçlerini bozan olaylar ve yaşantılar olarak tanımlanabilir. Travma Sonrası Gerilim Bozukluğu (TSSB) ya da Post Travmatik Gerilim Bozukluğu (PTSB) olarakda isimlendirilmektedir. Birşeyin travma olarak değerlendirilebilmesi için kişinin yaşamsal bütünlüğünü tehtid eden bir olayla karşı karşıya kalması gerekmektedir.
Genel bir tabirle “bireyin kişiliği ve ruhsal yapısı üzerinde şu yahut bu ölçüde kalıcı bir tesir bırakan olağandışı, felaket niteliğinde bir yaşantının anılarından kaynaklanan bir rahatsızlık ve bunaltı durumu” olarak tanımlanabilen ruhsal travmalar ortasında ise sel, yangın, zelzele vb. afetler, savaş, ırk yahut din ayrımcılığı, boşanma, reddedilme, çocuk istismarı, tecavüz, azap vb. yaşantılar sayılabilir.
Ruhsal travmaların, yaşayan olayın yüküne olduğu kadar kişinin hassaslığına ve dayanıklılığına da bağlı olduğu unutulmamalıdır. Öbür bir deyişle; birisi için travmatik olan bir yaşantıyı bir oburu son derece olağan karşılayabilir. Ayrıyeten travmayla gerilimin birbirine karıştırılmaması gerekir.
Travmatik olaylar insanların başına apansız gelir ve çok sarsıcıdır. Birtakım durumlarda gözle görünen fizikî bir yaralanma olmayabilir. Fakat kişi duygusal olarak çok sarsılır. Bu cins “normaldışı” olaylara gösterilen “normal” reaksiyonların neler olduğunu bilmek, olayın tesirinden kurtulmaya çalıştığınız müddet içinde, size yaşadığınız hisler ve niyetlerle başedebilmeniz için yardımcı olabilir
Travmatik olayla karşılaşan birçok kişi PTSB geliştirmez. Örneğin, yakın geçmişte yapılan bir araştırmada, fizikî yaralanmalara kadar giden bir travmatik olayı yaşayan insanların yalnızca %25’i PTSB geliştirmiştir
TRAVMAYA YOL AÇAN OLAYLAR HANGİLERİDİR?
l Doğal afetler (deprem, sel, yangın)
l İnsan eliyle yapılan travmalar (savaş, azap, tecavüz,taciz, cinsel istismar)
l Kazalar (iş, trafik)
l Beklenmedik vefatlar
l Ciddi-ölümcül sağlıksızlıklara yakalanma olarak sayılabilir.
Beşerler böylesi olaylarla karşılaştıklarında çoklukla aşağıdaki periyotları yaşarlar :
1) Kazayı izleyen birinci dakikalarda kişi şok devrindedir; donakalmış, şaşkın ve sersemlemiş görünür. Birçok sefer yaralarının derecesinin farkında değildir, kaza yerinde hedefsizce dolaşır, kendine ya da öbür kaza kurbanlarına yardımcı olmak için en küçük bir çabayı bile gösteremeyecek durumdadır. Vakit, yer ve kişi yöneliminde bozukluklar, algılamada sapmalar, olaya ait bellek kaybı ve kendinden geçme üzere durumlar görülebilir. Olayın yarattığı ağır anksiyetenin tesiri ile kişiliğin fonksiyonlarını yeterince sürdürememesi sonucu oluşan şok devri, doğal bir savunma sistemi olarak kişiyi olaya yabancılaştırır
2) Şok belirtilerini izleyen periyotta kazaya uğrayan kişi, edilgin ve telkine açıktır; kurtarıcı grubun ve yardıma gelenlerin tekliflerini izler. Kendi dışındaki kaza kurbanlarının ilgilenmek isterse de davranışları, en kolay süreçleri bile yapamayacak derecede yetersiz ve beceriksizdir
3) Ruhsal istikrarını kazanmaya başladığı toparlanma periyodunda kişi, daima kazadan kelam eder, kurtarma süreçlerinin yetersizliğinden yakınır ve genel anksiyete belirtileri gösterir. Birden fazla defa gergin ve ürkektir, dikkatini toplamakta ve uyumakta zahmet çeker, başından geçen olayı anımsatan kâbuslar görür ve çabuk yorulur. Bu belirtiler olağan bir beşerde kısa mühlet sonra ortadan kalkar. Kazadan daima kelam etme, sık sık düşlerinde canlandırma ya da misal bahisli kâbuslar görme, kazanın tesirini yumuşatmak ve olaya ahenk sağlayabilmek için doğal olarak işleyen bir tamir düzeneğidir
Travma Sonrası Gerilim Belitileri
PTSB’nun belirtileri üç temel kategoride toplanmıştır. Teşhis koyabilmek için her kategorideki belirtinin en az bir ay sürmesi gerekir (Davison & Neale, 2004).
1. Travmatik Olayı Tekrar Yaşamak
Kişi ya uyanıkken travmatik olayı tekrar tekrar hatırlar, ya da hayallerde olay tekrar yaşanır. Birtakım durumlarda kişi birkaç saniyeden birkaç saate kadar süren dissosiyatif durumlar yaşar. Bu sırada travmatik olayı tekrar yaşıyormuş üzere davranır (Şuer, 2005).
Olay sıklıkla hatırlanır ve onunla ilgili kâbuslara sık rastlanır. Olayı sembolize eden uyarıcılara (örneğin, gök gürlemesinin bir gaziye savaş alanını hatırlatması gibi) ve aşikâr olayların yıl dönümlerine karşı çok duygusal reaksiyon gösterilir.
2. Olayla İlgili İkazcılardan Kaçınma Ya Da Reaksiyon Verme Seviyesinde Azalma
Kişi bir travmayı düşünmemeye ya da onu akla getirecek ikazcılardan uzak durmaya çalışır. Olayla ilgili amnezi bile olabilir. Kişi daha evvel haz aldığı etkinliklerden uzaklaşır. Hatta yakın etrafındakilerle duygusal münasebetler kurmakta zorlanır.
Reaksiyon verme seviyesinde azalmayla; diğerlerine ilgide azalma, boğuluyormuş duygusu ve olumlu hisleri hissedememe kastedilmektedir. PTSB’da oynamalar olur, kişi tekrar oynama ve uyuşukluk ortasında gidip gelir
3. Artmış Uyarılma Belirtileri
Uykuya dalma ve uykuyu devam ettirme zahmetleri, dikkati toplayamama, çok uyarılmış olma durumu ve abartılmış irkilme yansıları bu belirtileri oluşturur. Laboratuar çalışmaları, PTSB sağlıksızlarında savaş imgelerine karşı yükselmiş fizyolojik reaktiviteyi ve yüksek seviyede irkilme belirtilerini göstererek klinik belirtileri desteklemişlerdir
PTSB ile ilgili öteki belirtiler; tasa, depresyon, kızgınlık, suçluluk, husus makus kullanımı, evlilik sıkıntıları ve iş güçlükleridir. İntihar fikirleri ve planlarına sıklıkla rastlandığı üzere şiddet içeren olaylar, ve sırt ağrısı, baş ağrısı, mide bağırsak rahatsızlıkları üzere gerilimle ilgili psikofizyolojik tepkiler da gözlenir
Alt Tipleri
Bu çeşit travmalar sonrasında birtakım bireylerde akut, kronik ya da gecikmeli gerilim bozuklukları gelişebilmektedir. Üç ay ya da daha kısa müddette görülebilen belirtiler akut, üç aydan uzun sürerse kronik ya da travmadan altı ay kadar sonra belirtiler başlamış ise gecikmeli başlangıçlı gerilim bozukluğu olarak nitelendirilebilir. Genel olarak bunlar, travma sonrası gerilim bozuklukları (post Travmatik disorders) olarak geçmektedir (Yöndem, 2006).
Akut: Belirtiler 3 aydan daha kısa sürerse.
Kronik: Belirtiler 3 aydan daha uzun sürerse.
Gecikmeli: Belirtiler gerilim etkeninden en az 6 ay sonra başlarsa.
Yaşanan olayın şahısta yaratmış olduğu acı, utanç çaresizlik vb sebeplerle birtakım bireyler dayanak almaktan çekinirler. Lakin burada bilinmesi gereken şey travma hangi nedenle olursa olsun ya da şiddeti ne kadar fazla olursa olsun ruhsal takviyeyle yaşanılan travmanın tesirleri büsbütün ya da büyük oranla ortadan kaldırılabilir. Örneğin taciz, cinsel istismar ya da tecavüz üzere travmaların bir kaç seans içinde düzelebildiği klinik çalışmalarla kanıtlanmıştır. Travmayal çalışırken kullanılan bir çok farklı sistem bulunurken bunlardan en tesirli olanların başında EMDR bulunmaktadır.
Travma nedeni ile takviye alınacak uzmanın bu hususta özel bir eğitim almış ve tecrübeli biri olmasına dikkat edilmelidir.
