Ağırlık Döngüsü Nedir?
Gün geçtikçe artan obezite prevelansı, obeziteye karşı tahlil arama yollarını beraberinde getirmektedir. Obez bireylerde yağ dokusunu azaltmak için sağlanan kilo kaybının azalmış sağlıksızlık riskleriyle güçlü bir bağı olduğu öne sürülmektedir. Buna rağmen sağlanan kilo kaybını uzun bir mühlet koruma etme mümkünlüğü da hayli azdır. Koruma edilemeyen kilo tekrar yük kazanımlarına yol açmaktadır. Bu halde tekrarlanan kilo verme ve kiloyu tekrar kazanma devirleri, yük döngüsü olarak bilinen bir model oluşturmaktadır. Yük döngüsü birinci olarak Yale Üniversitesinden Kelly D. Brownell tarafından ‘kilonun kaybedilmesi ve tekrar kazanılması döngüsü’ olarak tanımlanmıştır. Bir bireyin tartı döngüsünde olduğunu anlamak için kullanılan ortak bir teşhis kriteri bulunmamaktadır. Bununla birlikte farklı teşhis kriterlerinden birkaçı şu formdadır;
1 yahut daha fazla olmak üzere 5 kg ve üzerinde yük kaybı ve tekrar kazanımı,
3 sefer yahut daha fazla 4,5 kg ve üzerinde yük kaybı ve tekrar kazanımı
Ağırlık döngüsü prevelansı epeyce geniş bir aralıkta dağılmaktadır. Şimdi ortak bir teşhis kriteri bulunmaması durumunun prevelansı etkilediği düşünülmektedir. Yapılan çalışmalar genel populasyonda tartı döngüsü prevelansının çeşitli sonuçları (%20-24) olduğunu belirtmektedir. Pahalar erkekler için %20-35 aralığında iken bayanlar için %20-55 dir.
Ağırlık Döngüsü Nedenleri
Ağırlık döngüsünün nedeni olarak en yaygın tartışılan durum biyolojik regülasyonlardır. Beden yükü biyolojik, çevresel ve davranışsal baskılardan etkilenmekte ve bu baskılar da doğal olarak genetikten etkilenmektedir. Bu baskılar birbirleriyle etkileşim halindedir ve bütünleşik tesirleri yetişkinlerde bir “kararlı denge” tartısı oluşturur. Beşerler, bu baskıların her birindeki değişkenlik ve bunların altında yatan genetik çeşitlilik nedeniyle geniş bir tartı aralığı stantlar. Baskılardan rastgele birindeki değişiklik ise ‘kararlı denge’ yükünü değiştirebilir. Biyolojik, çevresel ve davranışsal baskıların, destek noktası altta yatan genetik eğilim olan bir istikrar üstüne konumlandığı düşünülmektedir. Rastgele bir baskı değişiminde istikrar bozulmakta ve kilo alma yahut kilo verme istikametine gerçek kaymaktadır. Biyolojik baskı olarak isimlendirilen bileşen (homeostatik basınçlar), çevresel yahut davranışsal baskılar değiştiğinde bir istikrarın tekrar kurulmasından, organizmanın tükenmesini yahut sonsuza kadar kilo almasını önlemekten sorumludur. Son yıllarda artan obezite ile birlikte obezojen bir etrafa sahip olma oranını da arttırmıştır. Obezojen etraf çevresel ve davranışsal baskıları harekete geçirerek güç depolanmasına yol açar. Metabolizma bu duruma daima kilo alımını önelemek için adapte olur ve birden fazla insan için bu biyolojik adaptasyonlar obezojenik basınçlarla tekrar bir istikrar kurar ve yeni, daha yüksek bir ‘kararlı denge’ durumu meydana gelir. Bu kararlı durumu değişen yağlanma oranlarına adapte olabilmek için daima olarak yine ayarlanmaktadır. Diyete son derece lezzetli ve ödüllendirici bileşenler eklemek, beyindeki hedonik sistemleri daha fazla yemek için harekete geçirir ve istikrarlı bir durumu adapte etmek ve yine kurmak için homeostatik sistemleri daha da zorlaştırır. En yaygın diyet sistemli antrenmanın eşlik ettiği az yağlı yiyeceklerin tüketildiği ve genel besin tüketimimi kısıtlandığı diyettir. Çevresel ve davranışsal baskılardaki kısıtıayıcı diyete yönelik değişiklikler başlangıçta kilo kaybına neden olmak için biyolojik adaptasyonlarla ahenk içinde çalışarak daha düşük bir tartıda ‘kararlı denge’ sağlanır. Lakin bu istikrar durumunda kilo verme süreçlerinde de âlâ bilinen bir durum olarak ‘duvara çarpma’ ile karşılaşılır; daha fazla kilo vermek için çevresel ve davranışsal stratejiler bir adım öteye taşınmalıdır. Azaltılmış tartısı korumak için, bu kilo verme stratejileri süresiz olarak sürdürülmelidir. Zira homeostatik sistem bu düşük ağırlığık istikrarına gelindiğinde sıfırlanmamaktadır. Ne yazık ki, birçok insan kilo verme programını ömür stillerinde ve beslenme alışkanlıklarında süreksiz bir değişiklik olarak görmekte yahut kilo vermek için yaptıkları değişiklikleri sürdürmekte zorluk yaşamaktadır. Stratejiler sürdürülmediğinde ise biyolojik adaptasyonlar (homeostatik denge) kilo alımı için itici bir güç haline gelmektedir.
Hormonal faktörler de tartı döngüsünün nedenleri ortasında gösterilmektedir. Hipotalamus etraftan gelen birçok sinyali yemenin başlaması-sonlandırılması ve sıklığının düzenlenmesi için birleştirir. Tartı kaybını sağlamak için yapılan güç kısıtlaması sonucunda yiyecek alımının homeostatik olarak düzenlendiği bu sistemde güçlü bir iç yeme dürtüsü görülmektedir. İnsülin ve leptin bu sistemde varsayılan oyunculardır ve Anoreksijenik peptitlerin(POMC, CART…) ekspresyonlarını; Oreksijenik peptitlerin (nöro-peptit Y, AgRP..) inhibisyonunu sağlarmaktadırlar. Yük kazanımı sırasında yağ dokusunun artması ile sirkülasyonda leptin ve insülin ölçüsü artmaktadır ve teorik olarak bu durumun kilo alımını sınırlaması gerektirdiği düşünülmektedir lakin artışın fazlalığından ötürü bu hormonlara hücresel direnç gelişir ve fonksiyonlarını gerçekleştiremezler. Bu nedenle kaybedilen kiloların korunması zorlaşırken, kilo alımı kolaylaşmaktadır. Beden yükü diyet müdahelesi ile azaltıldığında leptin ve insülin süratle azalarak besin alımının artmasına ve güç harcamasının azalmasına neden olur. Yağ kütlesindeki azalma göz önüne alındığında bu beklenen bir durumdur. Bununla birlikte, sirkülasyondaki leptinde görülen azalma ölçüsü, kaybedilen yağ kütlesi ile kıyaslandığında çok daha fazla olarak değerlendirilmiştir. Bu durumun yük döngüsündeki bireylerin tekrar kilo almasında temel itici güçlerden biri olabileceği düşünülmektedir. Tartı döngüsünde rol aldığı düşünülen ghrelin hormonunda görülen yükselme durumunun ise yük kaybının bedendeki yağ depolarını başlangıç seviyelerine döndürme teşebbüsü için güç alımını arttırmasına yönelik olarak tasarlanmış telafi edici bir düzenek olduğu düşünülmektedir. Mevcut datalar, kilo kaybına eşlik eden ve kilo muhafaza fazına devam eden bireylerde dolanımdaki grelindeki artışın, artan açlığa ve güç açığına katkıda bulunabileceğini göstermektedir. Öteki anoreksijenik peptitlerin (kolesistokinin, peptit YY, amilin, pankreas polipeptidi ve glukagon gibisi peptit-1) bir kısmı bağırsaklardan salınır ve beslenmeye karşılık olarak dolanımda artar, bu daha sonra besin alımını sonlandırmak, tokluğu arttırmak ve öğünler ortasındaki doygunluğu artırmak için hipotalamus ile bağlantı kurar. Diyetle indüklenen kilo kaybına karşılık olarak anoreksijenik sinyallerde daima ve uzun vadeli bir azalma olduğuna dair artan deliller vardır. Bu cins fizyolojik değişikliklerin kilo vermeyi takiben yine kilo almayı kolaylaştıran metabolik bir ortamla sonuçlanabileceği düşünülmektedir.
Sonuç olarak; bireylerde yük döngüsü varlığının tespit edilmesi son derece değerlidir. Lakin bununla ilgili şimdi ortak bir teşhis kriteri bulunmamaktadır. Tartı döngüsünün sonuçlarına bakılırsa varlığının tespit edilmesi kıymetlidir, bu nedenle ortak bir teşhis kriteri geliştirilmesi gerekmektedir. Bu çalışmada tartı döngüsünün beden kompozisyonuna tesirleri tartışılmıştır. Yağ kütlesinde bariz artış, yağ hücrelerinin viseral bölgede tekrar dağılımı ve kas kütlesinde kayıplar görülmesi gözlemlenen esas etkilerdendir. Fakat bu tesirlerin görülmediği kimi çalışmalar da mevcuttur. Zıt sonuçların varlığının beden kompozisyonunu ölçmek için kullanılan araçların farklılığından ve ortak bir teşhis kriteri bulunmamasından kaynaklandığı düşünülmektedir. Yük döngüsünün beden kompozisyonu üzerine tesirlerinin farkında olunması diyet süreci idaresi ve olumsuz metabolik sonuçlardan korunmak ismine epeyce kıymetlidir.
