Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) çocukluk çağında başlayan, tesiri tüm bir yaşama yayılabilen, süreğen bir nöropsikiyatrik bozukluk olarak tanımlanır.
Psikiyatri Derneği Yetişkin Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Bilimsel Çalışma Ünitesi Türk toplumundaki DEHB yaygınlığının çocuklukta % 8, ergenlikte % 6 ve yetişkinlikte yüzde % 4 olduğunu belirtmektedir (Tufan ve Yaluğ, 2010).
Son vakitlere kadar, dikkat eksikliği ve hiperaktivitenin bir çocukluk çağı sorunu olduğu ve yetişkinlikte ortadan kaybolduğu düşünülürdü. Fakat yapılan çalışmalar ve klinik müşahedeler, bu sorunun yetişkinlikte de devam ettiğini göstrmiştir (Biederman ve ark., 2007)
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) çok hareketlilik, dikkat meseleleri ve dürtüsellik (istekleri erteleyememe) belirtilerinin görüldüğü bir meseledir. Bir çocukta bu bozukluğun teşhisinin konabilmesi için belirtilerin yedi yaşından evvel görülmeye başlamış olması gereklidir. Ayrıyeten dürtüsellik, dikkat eksikliği ve hareketlilik belirtilerinin çocuğun ömrünü, kişilerarası ilgilerini yahut okul hayatını olumsuz biçimde etkileyecek seviyede olmalıdır (APA, 2000).
Memleketler arası sınıflandırma sistemi DSM-IV teşhis ölçütlerine nazaran teşhis üç başka kümede ele alınmaktadır.
1. Dikkat, çok hareketlilik ve dürtüsellik sorunu olanlar;
2. Yalnızca dikkat sorunu olanlar;
3. Yalnızca çok hareketlilik ve dürtüsellik sorunu olanlar.
DSM IV Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite/ Çok Hareketlilik Bozukluğunun Teşhis Ölçütleri:
a) Dikkatsizlik
1. Birden fazla vakit dikkatini detaylara veremez ya da okul ödevlerinde, işlerinde ya da öbür etkinliklerinde dikkatsizce yanılgılar yapar,
2. Birden fazla vakit üzerine aldığı vazifelerde ya da oynadığı etkinliklerde dikkati dağılır,
3. Direkt kendisine konuşulduğunda birçok vakit dinlemiyormuş üzere görünür,
4. Birden fazla vakit yönergeleri izlemez ve okul ödevlerini, ufak tefek işleri ya da iş yerindeki misyonlarını tamamlayamaz (karşıt olma bozukluğuna ya da yönergeleri anlayamamaya bağlı değildir),
5. Birden fazla vakit üzerine aldığı misyonları ve aktiflikleri düzenlemekte zorluk çeker,
6. Birden fazla vakit daima zihinsel çabayı gerektiren misyonlardan kaçınır, bunları sevmez ya da bunlarda yer almaya karşı isteksizdir,
7. Birden fazla vakit üzerine aldığı vazifeler ya da etkinlikler için gerekli olan şeyleri kaybeder (örn. Oyuncaklar, okul ödevleri, kalemler, kitaplar ya da araç-gereçler),
8. Birçok vakit dikkati dış uyaranlara çarçabuk dağılır,
9. Günlük etkinliklerinde birçok vakit unutkandır.
b) Hiperaktivite/ Çok hareketlilik
1. Birden fazla vakit elleri, ayakları kıpır kıpırdır ya da oturduğu yerde kıpırdanıp durur,
2. Birçok vakit sınıfta ya da oturması beklenen başka durumlarda oturduğu yerden kalkar,
3. Birçok vakit uygunsuz olan durumlarda koşuşturup durur ya da tırmanır (ergenlerde ya da erişkinlerde öznel huzursuzluk hisleri ile hudutlu olabilir),
4. Birden fazla vakit, sakin bir biçimde, boş vakitleri geçirme aktifliklerine katılma ya da oyun oynama zorluğu vardır,
5. Birçok vakit hareket halindedir ya da bir motor tarafından sürülüyormuş üzere davranır,
6. Birden fazla vakit çok konuşur.
c) Dürtüsellik
1. Birçok vakit sorulan sorunun tamamlanmasını beklemeden yanıtını verir,
2. Birçok vakit sırasını bekleme zahmeti vardır,
3. Birçok vakit oburlarının kelamını keser ya da yaptıklarının ortasına girer.
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu teşhisinin konulabilmesi için, üstte yer alan belirtilerin 7 yaşından evvel başlaması, en az 6 aydan beri devam ediyor olması ve en az iki ortamda (okulda ve evde) görülüyor olması gerekir (APA, 2000).
Yetişkinde DEHB, yakın vakte kadar çok az klinisyenin üzerinde eğitildiği bir alandı. DEHB belirtisi gösteren bir yetişkine, çoklukla çift kutuplu duygudurum bozukluğu, kişilik bozukluğu, atipik depresyon yahut antisosyal üzere tanılardan biri verilirdi zira bu sağlıksızlık psikiyatri ve psikolojide depresyon ya da panik bozukluğu kadar güzel tanınan bir sağlıksızlık değildi (Tınaz, 2004). Lakin günümüzde net bir teşhis kriteri olmamasına karşın, klinik müşahedeler bize DEHB tanısı hakkında fikir verebilmektedir.
Yetişkinlerdeki dikkat eksikliği ve hiperaktivite hareketlilikten öte öbür çeşitlerde kendini göstermektedir. DEHB yetişkinlerde sıklıkla;
-
Randevularını yahut yapmak zorunda olduğu işleri unutma,
-
Birçok basamağı içeren işleri yapmakta zorlanma,
-
Bir işe ya da projeye başlamakta ve bitirmekte zorlanma,
-
Oyalanma,
-
Erteleme eğiliminde olma,
-
Bilgilere öncelik vermede zorlanma,
-
Çabuk sıkılma ve sabırsızlık,
-
Sıklıkla yerinde duramama,
-
Huzursuzluk hissi yaşama,
-
Zamanını verimli kullanamama,
-
Konutta ve iş yerinde eşyalarını bulamama, yanlış yere koyma,
-
Sonuçlarını düşünmeden konuşma üzere belirtiler göstermektedir.
Yaşın ilerlemesiyle birlikte görülme sıklığındaki azalma aslında rahatsızlık belirtilerinde azalma olduğuna işaret eder. Sıklıkla belirtiler büsbütün ortadan kalkmamıştır. Periyodun özelliklerinin de eklenmesi nedeniyle bilhassa ergenlerde bozukluğun varlığı riskli sıhhat davranışlarının tavan yapmasına ve ileriye gerçek kalıcı ziyanlara yol açmaktadır. Yeniden de uygun bilinen çok hareketlilik ve sonuçlarını düşünmeden yani dürtüsel davranışlarda bulunmanın vakit içerisinde azalma eğiliminde olduğu söylenebilir.
Fakat bu azalma eğilimine karşın erişkin DEHB olan bireylerde
-
Bir işe başlayamama,
-
İş yerinde verimsizlik
-
Berbat vakit idaresi,
-
Çok sayıda işe başlanmasına karşın birçoğunu bitirememe,
-
Bir toplantı boyunca oturamama,
-
Gerilimle baş edememe
-
Öfke atakları,
-
Aklına birinci geleni söyleme eğilimi,
-
Berbat sürücülük sıkıntıları
-
Evlilik ve sorumluluklarının yönetimi ile ilgili ağır meseleler sıklıkla ortaya çıkmakta ya da sürer gitmektedir. Bu bozukluk yetişkinlerde ele alınırken çocukluk periyodundan farklı olarak yetişkin ömrünün karmaşıklığı gözetilmeli ve yaşla birlikte belirtilerdeki değişime kıymet gösterilmelidir.
DEHB yalnızca bireyin kendisini değil etrafını ve ailesini de olumsuz etkilemektedir. Riskli sıhhat davranışları açısından tehdit altında olan ergen ve genç yetişkinlerde DEHB varlığında makus akran bağları, kendine itimat kaybı, okul ve iş muvaffakiyetinde düşüklük, davranış bozuklukları, antisosyal bozukluk, alkol-madde berbata kullanımı, depresyon üzere psikiyatrik eş teşhisler gözlenir (Tınaz, 2004). Tedavi edilmediğinde süreklilik gösteren bu rahatsızlığın gerçek bir biçimde teşhisinin konup uygun tedavilerin alınması epey kıymetlidir. Önlenebilir kayıplara mahzur olabilmek için rahatsızlık fark edildiğinde tüm tedavi imkânları kullanılarak.
