Tuvalet eğitimi okul öncesi periyodunun bir modülüdür. Her şey yolunda gittiğinde çocuklar mesane ve bağırsak denetimini öğrenirler. Tuvalet eğitimi ebeveyn-çocuk bağlantısının ve mizaç ahenginin ortaya çıktığı ve karakter gelişimini etkileyen değerli bir alandır.
Okul öncesi periyottaki çocuklarının ebeveynlerinin hepsinin tuvalet eğitimi ile ilgili farklı fikirleri ve soruları mevcuttur. Bu kısımda tuvalet eğitiminde kullanılan birbirinden farklı 2 metodu, tuvalet eğitiminde yapılması ve yapılmaması gereken noktaları ve okul öncesi periyotta tuvalet eğitimi gerçekleşmediğinde ya da sürdürülmediğinde ortaya çıkan iki bozukluk olan enürezis ve enkoprezis den bahsedilecek.
Çocuk açısından bakıldığında o güne kadar rahatça yapılan şey durdurulacak bezine yapmaya nazaran daha fazla iş ve daha fazla efor gerekecek. Farklı vakitlerde ve farklı kültürlerde yaşamış ebeveynler ve aileler tuvalet eğitiminde farklı metotları kullanırlar. Birtakım ebeveynler çocuklar oturmayı öğrenir öğrenmez onu lazımlığa oturtup mesane denetimi yapabileceklerini zanneder, meğer 9 aylık bir çocuk bunu yapamaz. Ebeveynlerin büyük bir çoğunluğu eğitime başlamadan evvel çocuğun ilgisinin başlaması gerektiğini düşünür(yaklaşık 2.5 yaşına kadar) lakin ne yazık ki ailelerin kanıtlanmış bilgi ya da metotları yoktur. Ya anne babalarının kullandığı ya da arkadaşlarından duydukları metotları uygularlar.
Metotlar
1.Çocuk odaklı yaklaşım: Çocuk odaklı metot tesirlidir ve temelde ebeveynin denetimi elinde tutmasından kaçınan bir metottur. Bu yaklaşıma nazaran çocuklara tuvalet eğitimi çocuklardan tuvalete gitme isteği için birinci adım geldiğinde verilmelidir. Ebeveynler çocuktan evvel ani bir giriş yaparsa çocuk tuvalet eğitimine karşı reaksiyonlar geliştirebilir. Brazelton ebeveynlere çocukları 18-30 ay ortasındayken çocuğun tuvalete ilgi duymaya başladığı andan itibaren baskıcı bir hal takınmadan sakin bir tavırla tuvalet eğitimini vermelerini tavsiye eder.
Lazımlık çocuğun oyun odasına konabilir yavaş yavaş çocuğun tek başına tuvaletini yapmaya başlamasını sağlayan bir halla şayet gereksinimi olursa lazımlığı kullanabileceği önerilir. Çocuk eğitimine kendi suratında devam eder. Lazımlığı bez ya da bezsiz oturabilir, etrafında altında pantolon olmadan dolaşabilir, pantolonunu kendi indirir ve lazımlığı kullanır. Çocuğun başarılır adımları ödüllendirilir.
2.Bir günlük tuvalet eğitimi: Davranışçıdır. Model alma ve edimsel şartlanma prensiplerine dayalı bir metottur. 20ayını doldurmuş bir çocuk rahatsız edilemeyeceği bir yere konur ve altını ıslatan bir oyuncak bebeğin nasıl lazımlık kullandığı gösterilir. Çocuk rastgele bir şeyi serbestçe içmeye teşvik edilerek lazımlığa gitme gereksinimi olduğunda pantolonunu çıkarıp çişini yapmaya başladığında eğitmen çocuğa toplumsal övgüler verir. Şayet çocuk altına kaçırırsa o vakit çocuk azarlanır, ceza verilir ve pantolonunu değiştirilmesi gerektiği söylenir. Yanılgı yaptığında çok reaksiyonlar verildiğinde olumsuz duygusal sonuçlara yol açabilir.
Bu yol çocuk odaklı yaklaşımdan daha tesirli daha süratli gelişimsel geriliği olan çocuklarda da tesirli olmakta lakin bu metot birtakım çocukların karşıt yansılar vermelerine ve öfkelenmelerine neden olmaktadır.
Tuvalet Eğitiminde Yapılması ve Yapılmaması Gerekenler
Danışanlara Brazelton’un çocuk odaklı yaklaşımını Foxx ve Azrin’in pekiştirmeleriyle birleştirilen bir metot önerilir. Küçük kazalar yaşandığında hayal kırıklığı yaşadığını yavaşça söz etme bir defaki sefere ne beklediğini söylemesi önerilir. Şayet tuvalet eğitimi gayretlerine çocuk geri çekilme, karşı gelme davranışlarıyla yanıt verirse tuvalet eğitimine bir müddet orta verilmeli. Ailesinde yatağı ıslatma hadisesi bulunan çocuklarda eğitime erken başlanmalı(12-15 aylıkken) erken gayretler çocuğun altını ıslatma mümkünlüğünü düşürecektir. Vaktinde yapılan bir olumlu pekiştirme ve başarısızlıktaki hafif bir tasvip etmeyişin ağır olduğu bir tuvalet eğitimi çocukların tuvaletlerini tutmalarına yardımcı olacaktır.
Tuvalet Eğitiminde Yapılması Gerekenler
1-Çocuğun tuvalete ilgisi başlayana kadar beklenmeli, çocuk gerekli fizikî özelliklerle donanmalı. Bütün bunlar geçtikten sonrada birkaç ay daha bekleyin. Zira çocuklar tuvalet eğitimine tam hazır olmadan da tuvalete ilgi duyabilirler. Genelde çocuklar iki ya da iki buçuk yaşında tuvalet eğitimine hazır olurlar.
2-Tuvalet eğitimi boyunca çocuğun bezsiz dolaşmasına müsaade verin.
3-Çocuğa yaptığı gayretler için hoş fakat abartısız övgü cümlesiyle, ya da küçük bir pekiştirme ile(güzel bir çıkartma, şeker ya da çikolata) ödüllendirin.
4-Küçük kazalarda hafif bir halde uyarın: ’Yere çişini yapmandan hoşlanmıyorum’.
5-Onunla büyük bir çocuk üzere kendi başına tuvalete gidebileceğine inandırıcı bir konuşma yapın.
6-Çocuğunuzun model alması için fırsatlar yaratın. Örnek modeller çocuğu motive eder ve öğrenmesini kolaylaştırır.
Tuvalet Eğitiminde Yapılmaması Gerekenler
1-Çocuğunuzun tuvalet muhtaçlığı geldiğinde onu tuvalete çabukla götürmeyin yoksa tuvaletle aceleyi bağdaştırır.
2-Çocuğunuz kaza ile altına kaçırdığında ya da altında bebek bezi olduğunda onu suçlamayın, utandırmayın.
3-Çocuğunuzda aranızda o periyotta denetim çabası varsa eğitime başlamayın.
4-Çocuğunuzu gece tuvalete gitmesi için uykusundan uyandırmayın. Ona uyanmayı öğretmiyorsunuz.
5-Tuvalet eğitimine gerilim yaratabilecek(ebeveynlerin boşanması, ebeveynlerin birinin sağlıksızneye yatması, okula başlama, yeni bir konuta taşınması, kardeş doğumu) devirde başlamayın.
6-Diğer bir gelişimsel vazifesi tamamlarken(yürümek gibi) başlamayınız.
7-Uzun ve yavaş bir süreç olduğu unutmayınız. Kimi çocuklar beş yaşında olsalar bile popolarını silmede yardım isteyebilirler.
8- Olaya gerçekçi bir halde yaklaşın, çocuğunuzun gereksinimlerine hürmet duyun, denetim gayretine girmeyin.
Unutulmamalıdır ki tuvalet alışkanlığı, makul bir olgunluk sonucu oluşur. Kâfi zihinsel ve bedensel gelişim olmadan bu alışkanlık öğrenilmez.
