Cinsel Sıhhat ve Üreme Sıhhati Hakları Platformu (CİSÜ), Türkiye’de cinsel sıhhat ve üreme sıhhatine ait pandemi öncesinde yapılan son araştırmanın bulgularını, 28 Nisan’da düzenlenen aktiflikte paylaştı. Çevrimiçi olarak düzenlenen aktiflikte, Türkiye’de kız çocukları ve bayanların cinsel sıhhat ve üreme sıhhati hizmetlerine erişimlerindeki zorluklara dikkat çekildi. Konuşmacılar, kırsal nüfus, kent fakirleri ve Suriyeli göçmenler, LGBTİ+’lar üzere dezavantajlı kümelerin bu hizmetlere erişimde daha çok sorun yaşadığını ve ayırımcılığa maruz kaldığını vurguladı. Uzmanlar, en yakıcı meselelerden biri olan önlenebilir anne ölümlerinin azaltılması için, bilhassa ergen yaşta gebelikler ve çocuk yaşta erken ve zorla evliliklerin önlenmesi gerektiğinin altını çizdi.
Memleketler arası Çocuk Merkezi (ICC) ve Başşehir Üniversitesi Kadın-Çocuk Sıhhati ve Aile Planlaması Araştırma ve Uygulama Merkezi (BÜKÇAM) tarafından hazırlanan “Türkiye’de Cinsel Sıhhat ve Üreme Sıhhati Durum Tahlili Raporu”, CİSÜ Platformu’nun 28 Nisan’da düzenlediği çevrimiçi konferansta sunuldu. CİSÜ Platformu Yürütme Konseyi Üyesi Bahar Yavuz’un moderatörlüğünde düzenlenen aktiflikte, Başşehir Üniversitesi BÜKÇAM Müdürü ve TAPV İdare Heyeti Üyesi Prof Dr. Ayşe Akın, Memleketler arası Çocuk Merkezi Lideri Prof. Dr. Tomris Türmen, Memleketler arası Çocuk Merkezi Adolesan, Gençler ve Bayan Sıhhati ve Hakları Program Koordinatörü Dr. Ayşegül Esin ve Başşehir Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sıhhati Anabilim Kolu Öğretim Üyesi Doç. Dr. Sare Mıhçıokur konuşmacılar ortasındaydı. Konuşmacılar, pandemi şartlarında hazırlanan raporun ortaya koyduğu dataları değerlendirirken eğitim ve sıhhat alanında yürütülmesi gereken siyasetler konusunda da somut tekliflerde bulundu.
Milletlerarası Çocuk Merkezi Lideri Prof. Dr. Tomris Türmen konuşmasında; “Türkiye’de Cinsel Sıhhat ve Üreme Sıhhati Durum Tahlili Raporu”nu hazırlarken son 5 yılın bilimsel taraftan fotoğrafının çekildiği, ağır literatür incelemesi ve araştırması yapıldığı ve çarpıcı sonuçlara ulaşıldığını söyledi. Bilhassa önlenebilir anne ölümlerinin kabul edilemez olduğunu belirten Türmen: “Biz bu konuşmayı yaparken hala dünyada 1000 bayan aslında önlenebilir nedenlerle hayatını kaybediyor” dedi. Prof. Dr. Tomris Türmen, toplumsal cinsiyete dayalı şiddete de değindiği konuşmasında, şiddetin ortadan kaldırılmasının çocuklara çok erken yaşta toplumsal cinsiyet eşitliğini öğretmekle mümkün olduğunu belirtti.
Nitel araştırması 15 Ekim-21 Aralık 2020 tarihlerinde yürütülen rapora nazaran, Türkiye’de önlenebilir anne vefatları, tüm anne ölümlerinin 3’te 2’sini oluşturuyor. Başşehir Üniversitesi BÜKÇAM Müdürü ve TAPV İdare Heyeti Üyesi Prof. Dr. Ayşe Akın, önlenebilir anne ölümlerinin hala bu kadar yüksek olmasına ait şu kelamları kaydetti: “Aslında Türkiye’nin anne vefatları konusunda geçmişi, bir muvaffakiyet hikayesidir. Anne vefatları içinde sıhhatsiz düşüklerin hissesini yasalar ve hizmetlerle değerli ölçüde düşürdük. Ne var ki hala önlenebilir nedenlere bağlı mevt yüzde 62. Kırsal kesimde bu oran kentlerin iki katı. Bu fark, ekonomik eşitsizliklerin sıhhate erişimi engellediğini ve sıhhatte hak temelli yaklaşımın yetersiz olduğunu gösteriyor.”
Memleketler arası Çocuk Merkezi Adolesan, Gençler ve Bayan Sıhhati ve Hakları Program Koordinatörü Dr. Ayşegül Esin ise anne ölümlerinin düşürülmesi için toplumsal cinsiyet odaklı sıhhat anlayışının benimsenmesi gerektiğini ve bu kapsamda bir eğitim sürecinin aciliyetini vurguladı. “Uluslararası Nüfus ve Kalkınma Konferansı’nın 2030 için belirlediği amaçlara ulaşabilmek, bayanın toplumdaki statüsünün yükseltilmesinden ve toplumsal cinsiyet eşitliği sağlanmasından geçiyor. Ayrıyeten, sıhhat çalışanına tazeleme kursları, hizmet içi eğitimler verilmeli. İnançlı doğum hizmetleri ve eğitimli sıhhat çalışanlarının yardımı ile doğumların yapılması, anne ve bebekte sıhhat risklerinin azaltılması için savunuculuk çalışmaları ile bilhassa hamilenin kayınvalidesi de dahil ailesine bağlantı, eğitim ve danışmanlık verilmesi kritik önemde” sözlerini kullandı.
Konferansta öne çıkarılan en çarpıcı sonuçlarından birisi de giderek artan ergen gebeliği ve buna bağlı olarak gelişen riskler oldu. Dr. Ayşegül Esin de konuşmasında, bilhassa önlenebilir anne ölümlerinin azaltılması için, bilhassa ergen yaşta gebelikler ve öncelikle çocuk yaşta erken ve zorla evliliklerin önlenmesi gerektiğinin altını çizdi. “Türkiye genelinde ergen kız çocuklarının birinci mevt nedeni hamilelik ve doğum. Ergen yaşta gebelikler ve öncelikle çocuk yaşta erken ve zorla evliliklerin önlenmesi, atılması gereken en acil adımlardan bir tanesi” diye konuştu. Rapora nazaran, Türkiye’de her üç ergen gebelikten birisi erken doğumla sonuçlanıyor. Konuşmacılar, bilhassa Türkiye’de çocuk yaşta, erken ve zorla evlilikleri legalleştiren telaffuzların ergen hamileliği oranlarını artırdığını, Suriyeli göçmenler ortasında ergen gebelik oranlarının çok daha fazla olduğunun altını çizdi. Türkiye’de yaklaşık 3,6 milyon kayıtlı Suriyeli göçmenler ortasında yapılan araştırmaya nazaran, her 100 ergenden 39’u ya anne ya da gebe.
Başşehir Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sıhhati Anabilim Kısmı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Sare Mıhçıokur da bu bilgiler ışığında yaptığı sunumda, gençlerin kapsamlı cinsel sıhhat eğitiminden geçmelerinin değerini vurguladı. “Bu alana dair eğitim programlarının örgün eğitim müfredatı içerisinde, sistematik olarak yaşa uygun yapılandırılmasına yönelik savunuculuk faaliyetleri yürütülmeli. Ergenlerin bilhassa cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar, istenmeyen gebelikler, cinsel istismar hususları hakkında ayrıntılı bilgiye ulaşımı, istismarla müsabaka halinde müracaat sistemleri, tüzel yardım süreçleri, acil telefon numaraları hakkında bilgilendirilmeleri sağlanmalı. Okullarda cinsel sıhhat ve üreme sıhhati konusunda danışmanlık hizmeti alınabilecek danışmanlık merkezleri açılmalı” cümlelerini kullandı.
Öte yandan konferansta, ergen gebeliğinin yarattığı bir öteki sorun olarak sezaryen oranlarının artmasına işaret edildi. Rapora nazaran, Türkiye’de doğumların yüzde 52’si sezaryen ile gerçekleşiyor. Bu oran, Avrupa ve dünya ortalamasının bir epey üzerinde. Dünya Sıhhat Örgütü sezaryenle doğum oranının yüzde 10-15 olmasını ülkü olarak tanımlıyor.
Doç. Dr. Sare Mıhçıokur konuşmasında ayrıyeten, raporun sunduğu bilgilerin, Türkiye’de bayan ve kız çocuklarının cinsel sıhhat ve üreme sıhhati konusunda yaşadığı en büyük zorluklardan birisinin de doğurganlığın düzenlenmesi olduğunu söyledi. Doç. Dr. Mıhçıokur, “Son 5 yılda çağdaş ve klasik usullere ait bayanların bilgi seviyelerinde besbelli bir azalma olduğu görülmekte. İstenmeyen gebelikler yüzde 15-46,2 civarında ve bayanların yüzde 45,8’i hamile kaldığı sırada rastgele bir usul kullanmadığını tabir ediyor” dedi.
Rapora nazaran doğurganlığın düzenlenmesi konusunda karşılanmamış muhtaçlık, Türkiye Nüfus ve Sıhhat Araştırması (TNSA) 2013 sonuçlarında yüzde 6 iken, 2018 sonuçlarında ikiye katlanarak yüzde 12’ye yükselmiş durumda. Buna nazaran, Türkiye’de her 3 aileden 1’inin aile planlaması hizmetleri muhtaçlıkları karşılanamıyor, yani yüzde 33’ü tesirli gebeliği önleyici metotlara ulaşamıyor. Mıhçıokur, bu dataların, son yıllarda yükselen kürtaj aykırısı, doğurma yanlısı siyasetlerin bir sonucu olduğunu tabir ederken şu sözleri kullandı: “Yasal çerçeve olmasına karşın uygulamadaki zorluklar, pürüzler nedeniyle bayanların istenmeyen gebeliklerin sonlandırılması hizmetlerine ulaşamadığı görülüyor. Eşin istek vermemesi, tıbbi düşük ilaçlarının ruhsatlandırılmaması üzere yasal kısıtlamalar, ‘yazılı olmayan’ kürtaj aksisi, doğumdan yana siyasetler da kürtajı ya da isteyerek düşük yapmayı giderek zorlaştırıyor.”
Toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin de anne ve bebek sıhhatini olumsuz etkilediği, araştırmanın değerli bulguları ortasında. Dünya İktisat Forumu’nun 2020 Toplumsal Cinsiyet Uçurumu Raporu’na nazaran Türkiye, 153 ülke ortasında 130’uncu sırada. Bununla birlikte sıhhat hizmetleri engelliler, gençler, göçmenler, bayanlar, LGBTİ+’lar üzere dezavantajlı kümelerin gereksinimlerine uygun olarak düzenlenmiyor; bu kümeler cinsel sıhhat ve üreme sıhhati hizmetlerine erişimde daha çok sorun yaşıyor ve ayırımcılığa maruz kalıyor. Raporun bu kısmına ait ayrıntılara konuşmasında yer veren Türkiye Aile Planlaması Vakfı (TAPV) İdare Şurası Üyesi Prof. Dr. Ayşe Akın, bilhassa sıhhat konusunda savunuculuk yapan örgüt ve derneklere seslendi: “Araştırma sonuçlarının en kıymetli ve ortak bulgusu, dezavantajlı kümelerin cinsel sıhhat ve üreme sıhhati hizmetlerine ihtiyaçlarının öbür herkesle birebir ölçüde olduğunu, lakin bu hizmetlere erişimlerinin olmadığı. Bunun arkasında yatan neden, şuurlu ya da bazen de bilinçsiz ayrımcılıkların yapılıyor olması. Bu nedenle savunuculuk çalışmalarında üzerinde durulması gereken şey, devletin bu kümeleri teminat altına alması, temel vazifesi gereği bu kümelere sahip olduğu hakları ve hizmetleri sunabilmesi ve ayrımcılık yapılmamasıdır.”
Kaynak: (BHA) – Beyaz Haber Ajansı
