Zelzele ve gibisi (Sel, yangın vb.) doğal afetlerin tahribatı yalnızca yıkım ve ölümlere sonlu olmadığı gerçeğinin değerini, sarsıntı sonrası beşerde görülen ruhsal meselelerle da kıymetlendirmek gerek.
Zelzelesi önemli bir travmatik olay olarak düşününce sarsıntı sonrası görünen en yaygın rahatsızlığı Posttravmatik gerilim bozukluğu olarak ele almak daha hakikat olacaktır Posttravmatik gerilim bozukluğu, kişinin ruhsal ve bedensel bütünlüğüne önemli bir tehdit olarak algıladığı ve şahısta derin tahribatlara yol açabilecek her türlü olay olarak tanımlanabilir.
Zelzele üzere afetin neden olduğu posttravmatik gerilim bozukluğunun beşerde yarattığı, huzursuzluk, güvensizlik, her an makus olayların yaşanacağı korkusu vb depresif belirtiler ile ömür kalitesinin bozulması üzere tesirlerde, kişinin üretkenliğinden toplumsal omurundaki bağlarına kadar negatif tesirlerin olacağı ve bu taraftan de bakılarak tedbirlerin alınmasını gerektiren toplumsal bir sıkıntıdır.
Sarsıntıya maruz kalmış bireyler uzun mühlet bunu zihninde tekrar tekrar canlandırır ve yaşar. Olayın birinci yaşandığı evrede akut gerilim reaksiyonu oluşur ve bu evre birinci dört hafta içinde ortaya çıkar 2 gün ile bir ay sürer. Şok durumu, şaşkınlık, donukluk, ne yaptığını bilememe hali, dehşet, kaygı, çaresizlik, panik hali görülebilir. Yaşanan artçı sarsıntılar, akut durumun ağır yaşanmasına, dert ve kaygının tekrarına sebep olur.
Daha evvel sarsıntı geçmişi olmayan bireyler yaşama ve dünyaya kendini inançla bağlı hissederlerken sarsıntı üzere ani bir olay sonucunda yaşama olan itimadını kaybetmiş hisseder ve bu durum ağır korkuya sebep olur, vefat korkusu, yakınlarının inancına dair oluşan kaygı hiç bir şey yapamama, olanı değiştirme gücüne sahip olamama duygusu bireye çaresizlik hissini en üst seviyelerde yaşatacaktır.
Ani seslere karşı çok hassaslık, her an dert hali, huzursuzluk üzere semptomlara akut devirde çok sık rastlanır, yaşanan tüm bu aksilikler düşlerde çok sık yinelendiğinden uyku bozulur ve bazen kişi yalnızca bu aksilikleri tekrar yaşamamak için kaçınma davranışı olarak uykudan kaçabilir ki bu durum sonraki süreçte önemli uyku sorunlarına sebep olabilecektir. Kişi dehşet ve çaresizlik içindedir, umutlarını, geleceğini yitirmiştir, yaşadıklarına inanamamaktadır, çok sonluluk ve ani öfkelenme olabilir. Bazen hislerini yitirmiş üzere hissedebilir, ağlayamaz, hislerini tabir edemez. Yaygın beden ağrıları, taşikardi (çarpıntı), kendinden geçme, nefes darlığı üzere fizikî
Zelzelenin olduğu anda kişinin nerde olduğu ve ne biçimde konumlandığı da sonraki süreçte yaşayacağı ruhsal rahatsızlığın şiddetinde değer arz etmektedir, Örneğin, 1999 Körfez sarsıntısının gece yarısı olması bir çok insanı yatağında yakalamış olması, sonraki süreçte yapılan izlenimlerde yatak odasına girememe, yatağa yatamama üzere fobik davranışların oluştuğu gözlemlenmiştir. Zelzele üzerinden yirmi yıla yakın bir mühlet geçmiş olmasına karşın yapılan kimi çalışmalarda Posttravmatik gerilim bozukluğu rahatsızlığının yaygınlığı %23-43 aralığında olduğu saptanmıştır.
Zelzelenin yarattığı Posttravmatik gerilim bozukluğunun tahribatlarının onarılmasında neler yapılmalı?
Sarsıntı sonrası yapılacak birinci müdahalenin, besin, barınma, fizikî yaralanmaların tedavisi gibi daha çok hayatta kalmaya dönük birincil gereksinimleri karşılamaya yönelik olmalı, ömrün bir an evvel olağanlaştırılması ileriki periyotta çıkacak ruhsal sıkıntıların azalmasında faydalı olacaktır.
Travma ve kayıp sonrası hislerin paylaşılması, düşünceyi azaltacağından, Sarsıntıya maruz kalmış bireylerin hüzünlerini, dehşetlerini, tasalarını, yakınları ile paylaşmasının yeri hazırlanarak, bu yolla duygusal boşalım ve rahatlama sağlanmalıdır.
Sarsıntı sonrası akut dönem (ilk bir ay) atlatıldıktan sonra, kurulacak psikoterapist takımlarınca, yapılandırılmış görüşmelerin, bir takvim çerçevesinde başlanması ve asgarî üç yıl izlenmesi sağlanmalıdır.
