Takıntı – Zorlantı Bozukluğu (TZB) şahısların kıymetli ölçüde vaktini alan, onlara külfet veren ve bunaltan, olağan günlük işlevselliklerini ve diğerleriyle olan alakalarını bozan bir rahatsızlıktır. Bu rahatsızlığın tıptaki ismi obsesif-kompulsif bozukluktur.
Takıntılar, kişinin kendisini düşünmekten alıkoyamadığı daima kanılar, dürtüler, düşlemler ya da imgelerdir ve bireyde tasa ve bunaltı uyandırırlar. Zorlantılar, takıntıları ortadan kaldırmak ya da bunların doğurduğu telaş ve bunaltıyı gidermek için yapılan zihinsel hareketler ya da yineleyici davranışlardır. Çoğunlukla bunlar sağlıksızlık, vefat, istenmedik bir durum üzere korkulan bir olaydan “büyüsel” olarak korunma ya da kaçınma hedefini taşırlar.
TZB’ nun çok çeşitli görünümleri varsa da, bu türlü bir rahatsızlığı olan bireylerin gösterdikleri niyet ve davranışlar büyük ölçüde birbirine benzeri. TZB’nun en önemli cinsleri şunlardır;
Yıkanan ve yıkayanlar, kir, pislik, mikrop ya da yabancı unsurların bulaşabileceği fikirlerini daima düşünmekten uzak duramayan şahıslardır. Bu şahıslar, daima olarak, kelam konusu etkenlerden dolayı ziyan görecekleri ya da diğerlerine bir biçimde ziyan verecekleri korkusu içinde yaşarlar.
Denetleyiciler, gereği üzere yapamadıkları, davranışlarından dolayı, oburlarının başına gelebilecek muhtemel tehlikeli durumlardan kendilerini çok derecede ve anlamsız bir biçimde sorumlu tutma eğiliminde olan şahıslardır. Bu şahıslar kapıları, pencereleri, elektrikle ya da gazla çalışan mesken gereçlerini kapatıp kapatmadıklarını denetleyip durmaktan kendilerini alıkoyamayan, yoksa başlarına berbat bir şey geleceği kanısını taşıyan şahıslardır.
Düzenleyiciler, muhakkak objeleri, özel bir biçimde, “tam olarak yerine” koyarak bir sistem tutturmaya zorlandığını duyumsayan bireylerdir. Bu objelerin yeri değiştirilirse, bunlara dokunulursa ya da bunlar öteki bir tertibe sokulursa, bundan ileri derecede rahatsızlık duyarlar.
Salt takıntılı niyetliler, diğerlerine ziyan vereceğini düşündükleri istenmedik kanılarını, düşlemlerini ve imgelerini savuşturamayan bireylerdir. Bu bireyler, törensel yineleyici davranışları yapmak yerine yineleyici niyetlere kapılabilirler. Kendilerinde tasa uyandıran kanılara karşı koymak için sayı sayma, Tanrı’ya yakarma, muhakkak birtakım sözcükleri yineleyip durma üzere zihinsel aksiyonlara başvurabilirler.
Biriktirip saklayanlar, değersiz birtakım objeleri toplayan ve bunları atmakta zorluk yaşayan şahıslardır.
Birçok şahısta, üstte sayılanlara benzeri takıntı belli bir ölçüde bulunabilir. Kapıyı kitlemiş olup olmadığına ikinci bir sefer bakmayan kaç kişi vardır? Bir kişinin okunmuş gazeteleri toplayıp atmaması bir diğerine çok saçma gelebilir. Kelam konusu durumun bir rahatsızlık olarak kabul edilip edilemeyeceğine ait kıymetli bir ölçü, kişinin fikir ya da davranışlarının günlük fonksiyonelliğini ne ölçüde bozduğuyla sonludur. Yoksa herkesin kabul edilebilir ölçülerde, kendisini düşünmekten alıkoyamadığı takıntıları ve kendisini yapmaktan alıkoyamadığı davranışları olabilir ve bunlar kişinin günlük fonksiyonelliğini bozmadıkça bir sağlıksızlık olarak kabul edilemez.
Takıntı Zorlantı Bozukluğu en sık görülen dördüncü ruhsal rahatsızlıktır. Bir kişinin ömründe bu türlü bir rahatsızlığın ortaya çıkma mümkünlüğü %2.5’ cins. Bu bilgi, her 40 bireyden birinde bu türlü bir rahatsızlığın görüldüğü manasına gelir. Bu türlü bir rahatsızlık geliştirenlerin % 65’ inde bu rahatsızlık 25 yaşından evvel başlar, lakin % 15’ inde 35 yaşından sonra başlar. Bayanlarda biraz daha sık görülür. Lakin erkek çocuklarda, kız çocuklarına nazaran iki kat daha fazla görülür.
TZB başlangıcı ekseriyetle yavaş yavaş olur. Bu bireylerin az bir kısmında birden başladığı görülür. Kişinin iş ömründe ya da özel ömründe zorlandığı devirlerde belirtilerde alevlenmeler görülebilir. Birinci defa konuttan ayrılma, gebelik, çocuk doğurma, gebeliğin sonlanması, kişinin hayatındaki sorumlulukların artması, sıhhat problemleri üzere kıymetli hayat olayları, TZB belirtilerinin başlamasına ya da artmasına yol açabilir.
TZB çok değişik biçimlerde kendini gösterebilirse de en sık görülen belirtileri denetleme zorlantıları ve yıkama ya da temizleme zorlantılarıdır. Öbür belirtileri ortasında bakışım (simetri) gereksinmesi, istenmedik cinsel ve / ya da saldırganlık kanıları, zorlayıcı sayma, daima bir teminat arayışında olma gereksinmesi, törensel davranışlarda bulunma ve biriktiriğ saklama vardır.
Birtakım şahıslar sırf takıntı niyetlidirler. Bu bireylerin takıntıları vardır, lakin zorlantıları yoktur. Bu bireylerin, daha çok, kendi kendilerini kınamalarına yol açan, saldırganlık ya da cinsel aksiyonlarda bulunmaya yönelik yineleyici kanıları olur. Başka birtakım bireylerde “birincil takıntısal yavaşlık” görülür. Yavaşlık, bu bireylerde görülen esas belirtidir. Bu bireylerin yıkanmaları, giyinmeleri ve yemek yemeleri her gün saatler alır.
TZB’ nda belirtilerin ortaya çıkış örüntüsü çok değişkendir. TZB olan birçok kişinin, hayatları boyunca tek bir belirtisi olabilirken, oburlarının birden fazla sefer birden çok takıntı fikri ve zorlantısı olur. Kelam gelimi denetleme zorlantıları olan birinin eş vakitli yıkanma zorlantıları da olabilir. Bunların yanı sıra belirtiler vakitle yer değiştirebilir ve değişkenlik gösterebilir. Kelam gelimi, kendini birtakım niyetleri düşünmekten alıkoyamayan ve daha sonra bunun üstesinden gelen bir gencin, erişkinlik devrinde yıkanma zorlantıları ortaya çıkabilir, daha sonraki yaşlarda da denetleme zorlantıları görülebilir.
İnsanların % 80’ inden birçoklarında istenmedik fikirler doğar. Lakin bu bireylerin çok değerli bir çoğunluğu, büyük bir rahatsızlık duymadan bu fikirleriyle yaşayabilir ya da bütün bu kanıları çarçabuk başlarından kovar. Fikirleri daha kısa periyodiktir, daha düşük yoğunluktadır ve daha az sıklıkla ortaya çıkar. Öteki yandan TZB’ nda takıntıların ekseriyetle daha özgül bir başlangıcı vardır. Bunlar daha çok rahatsızlık verir ve bu bireyler, kelam konusu niyetlerini azaltmaya ya da yüksüzleştirmede ileri derecede zorlanırlar.
Bu şahısların takıntıları ve zorlantıları hayatlarının doğal akışını bozar. TZB olan bireyler, birden fazla vakit kanılarının ve zorlantılarının çok ve anlamsız olduğunu kabul ederler. Fakat bu bireyler genelde takıntıları ve zorlantılarından utanç duyarlar, hasebiyle bunları zımnî fiyatlar. Bunları yıllarca saklayabilenler bile vardır. Bu belirtilerin tedavi edilebilir olan klinik bir durum olduğunu bilmeyebilirler. TZB olanlarda sıklıkla depresyon da görülür. Tedaviye başvurduklarında yaklaşık üçte birinde depresyon saptanır. TZB olan bireylerin yaklaşık üçte ikisi ömrünün bir devrinde majör depresyon rahatsızlığı geçirir.
TZB ‘ nun tedavisinde en tesirli olduğu düşünülen tedavi metotlarından birisi Bilişsel-Davranışçı tedavi sistemidir. Bilişsel-Davranışçı Terapinin “bilişsel” öğesi, TZB’ nda sıklıkla karşılaşılan düşünsel çarpıtmaları değiştirmeye yardımcı olan özgül prosedürlere karşılık gelmektedir. Bilişsel-Davranışçı terapinin “davranışçı” öğesi, TZB’ nda, yapmaya zorlanılan törensel davranışlar üzere hareketleri ortadan kaldırmak için kullanılabilecek özgül yollara karşılık gelmektedir.
