Memnunluk, insanlık tarihinin başından beri anlaşılmaya, tanımlanmaya ve ulaşılmaya çalışılan ve insan ömrünün tüm alanlarını etkileyen bir kavram olarak uzun vakit boyunca araştırmaların konusu olmuştur (Kangal, 2013; Özdemir ve Koruklu, 2011). Geçmiş vakitlerden itibaren memnunluk nedir? mutluluğa nasıl ulaşılır? üzere sorular üzerinde durulmuştur (Özkan, 2020). Dünyanın her yerinde insanların varoluşundan itibaren en değerli problemlerinden biri olarak tabir edilen memnunluk Braun’a nazaran bireylerin kültürel özellikleri, yaşları, cinsiyetleri, eğitim düzeyleri değişse bile kozmik bir mevzudur ve daima olarak mutluluğa ulaşma gayesi için efor gösterilir (Tunç, 2020). Memnunluk, bireyi ruhsal, fizyolojik, bilişsel, toplumsal, dinî vs. tüm taraflarıyla etkileyen çok boyutlu bir kavramdır (Demir ve Murat, 2017; Eryılmaz, 2016). Mutluluğun, davranış, birey, küme ve toplum kapsamında çok farklı belirleyicileri bulunmaktadır. Bu tarafı ile memnunluk kavramı çok boyutlu bir çerçeve içerisinde kıymetlendirilmektedir. Çok boyutlu memnunluk kapsamında mutluluğun felsefi, ruhsal, toplumsal tariflerinin bulunmasının yanı sıra çeşitli kültürler mutluluğun belirleyicisi olarak farklı belirleyicileri ele almakta ve memnunluğu farklı bakış açıları ile tanımlamaktadır (Eryılmaz, 2016).
Eski Yunan ideolojisinde memnunluk ahlakın bir gayesi olarak görülmekte ve tüm hayatın mutlak maksadı olarak görülmektedir. Bireyler tüm ömürleri boyunca mutluluğa ulaşmak için gayret sarf etmektedir ve mutluluğa ulaşan bir kişi maddi dünyadan sıyrılarak ruhen huzura, sakinliğe ve dinginliğe ulaşandır. Sokrates memnunluğu faziletli olmak olarak söz ederken Platon ferdi memnunluktan daha çok toplumsal mutluluğa değer vermiştir (Özkan, 2020). Aristotales ise memnunluğu insanların davranışları sonucunda elde ettikleri bir şey olarak tanımlamaktadır (Eryılmaz, 2016). Memnunluk ne kadar eski bir kavram olsa dahi bilimsel olarak ele alınması 1980’li yıllara dayanmaktadır. Bilhassa olumlu psikoloji üzerine gerçekleştirilen araştırmalarda memnunluk ağır bir biçimde ele alınan bir kavram olmuştur. Mutluluğun nasıl ölçülebileceği, belirleyicilerinin neler olduğu, ömrü nasıl etkilediği üzerine çeşitli araştırmalar gerçekleştirilmiştir (Çevik, 2020).
Olumlu psikoloji alan yazınında memnunluk kavramı yeterli olma, güzel oluş, düzgünlük hali, öznel ve ruhsal yeterli oluş kavramları çerçevesinde ele alınmaktadır ve bireylerin ömür doyumu ve ömürlerinden mutlu olmalarına yönelik yargılarında kıymetli etkenlerden biridir (Eryılmaz, 2016). Olumlu psikoloji alan yazınında memnunluk genel olarak olumlu hislerin olumsuz hislerin üzerinde olmasıyla birlikte bireyin ömür doyumunu değerlendirmesi olarak tanımlanmaktadır (Ekşi, İkiz ve Başman, 2020). Müspet psikoloji alan yazınında memnunluk kavramı öznel uygun oluş olarak da tabir edilmektedir. Öznel düzgün olma ya da memnunluk bireyin kendi ömrü ile ilgili duygusal ve bilişsel değerlendirmeleri sonucunda ömründen memnuniyet duyması ve olumlu hislerinin toplamı olarak açıklanmaktadır (Özkan, 2020). İdeolojinin, psikolojinin ve bilimin memnunluk tariflerinin yanı sıra toplum içerisinde yaşayan halklarında mutluluğa yönelik tanımlamaları mevcuttur. Memnunluğu halk tariflerine yönelik çeşitli araştırmalar mevcuttur. Lu ve Gılmour, üniversite öğrencileri ile gerçekleştirdikleri çalışmada memnunluk ruh sıhhati ve fizikî sıhhatle ilgili bir durumdur, memnunluk insanın varoluşunda yer alan değerli ve istenen bir durumdur, memnunluk bireyin olmak istediklerini yerine getirmesidir üzere halk tariflerine ulaşılmıştır. Eryılmaz ve Yorulmaz (2006) tarafından Türkiye’de gerçekleştirilen memnunluk çalışmalarında ise; memnunluk aile ile olumlu bağlar içinde olmaktır, memnunluk isteklerin gerçekleştirilmesidir, memnunluk sevgi muhtaçlığını gidermektedir, memnunluk olumlu hisler yaşamaktır üzere tariflere ulaşılmıştır (Eryılmaz, 2016).
Memnunluğu kültür bağlamında pahalandıran kuramcılar ise mutluluğun manasının kültüre bağlı olduğunu belirtmektedir. Çeşitli kültürlerdeki beşerler memnunlukla ilgili duygusal tecrübeleri farklı kategorilerde kıymetlendirmektedir. Kuzey Amerika ve Avrupa ülkeleri üzere bireyci kültürlerde şahsiliğe ve benliğin bağımsızlığına ehemmiyet verilmektedir. Bu doğrultuda bireyci kültürlerde memnunluk şahsî muvaffakiyet, potansiyeli ortaya çıkarma, ömür doyumu, benlikten memnuniyet duyma ile ilişkilendirilmektedir. Bireyci kültürlerde bireyler olumlu hisleri arttırarak olumsuz hisleri en aza indirme gayreti içerisindedir (Eryılmaz, 2016). Bu kültürlerde mutluluğun doğal bir hak olduğu ve bireylerin mutluluğun peşinden koşmakta sorumlu olduğu fikri hakimdir (Ekşi, İkiz ve Başman, 2020). Doğu Asya toplumları üzere kolektif kültürlerde bireylerin öteki beşerlerle irtibat içerisinde olmasına ve benliğin öbürleri ile bağlantısına ehemmiyet verilmektedir. Kolektif kültürlerde toplumsal ahenk ve bütünlüğün sağlanması memnunluk için değerli belirleyicilerdir. Kolektif kültürlerde olumlu ferdî özelliklerin ve bireylerin potansiyellerini ortaya koymaları toplumsal sıkıntıların oluşma nedenleri ortasında görülmektedir. Kolektif kültürlerde ferdî başarısızlık öbür insanlardan dayanak almayı ve şefkat görmeyi sağlaması sebebiyle toplumsal açıdan olumlu sonuçlar ortaya çıkarabilmektedir. Kolektif kültürlerde memnunluk toplumsal olarak bütünlüğün oluşturulmasına, korunmasına ve devam ettirilmesine bağlıdır (Eryılmaz, 2016). Genel olarak bireyci topluluklarda memnunluk kavramı ferdî değişkenlerle açıklanırken, kolektif toplumlarda aile, gelenekler ve adetler üzere toplumsal kıymetleri içinde barındıran değişkenlerle açıklanmaktadır. Bireyler davranışlarını şekillendirirken kültürel normlara uygunluk düzeyinde keyifli olurlar. Kültürün beklediği role uygun davranan birey mutluluğa da yakın olmaktadır (Tunç, 2020). Bu doğrultuda ele alındığında memnunluk, kozmik bir his olsa da mutluluğa bakış açısı kültürden kültüre değişiklik göstermektedir. Bu değişiklik kültürlerin pahalar sistemindeki farklılıkları ile bağlantılıdır (Ekşi, İkiz ve Başman, 2020).
Ayrıyeten yakın geçmişe kadar genel olarak kabul edilen yargı memnunluk üzere olumlu hislerin arttırılması ve mutluluğa ulaşmanın kozmik bir insani uğraş olduğu görüşü son vakitlerde yapılan çalışmalarla geçerliliğini kaybetmiştir. Bu çalışmalar bireylerin memnunluktan kaygılarını ortaya çıkarmıştır. Alan yazında memnunluk korkusu olarak geçen bu kavram bireylerin geçmiş tecrübeleri, kültürleri üzere değişkenler nedeniyle memnun olmaktan korkması, memnunluğu çağrıştıran şeylerden uzak durması manasına gelmektedir. Hülasa memnunluk korkusu memnun olmaktan korkmak manasına gelmektedir. Memnunluk korkusu olan bireyler mutluluğun hiçbir vakit uzun sürmeyeceği ve keyifli olunan anların akabinde berbat olayların gerçekleşeceğine dair inanış içerisinde olmalarından ötürü şuurlu bir formda memnun olmaktan uzak durmaktadır. Memnunluk korkusu kozmik olmamakla birlikte kültürden kültüre değişiklik göstermektedir. Birtakım kültürler mutluluğa paha vermezler ve mutluluğa yönelik olumsuz bakış açısına sahiptirler. Memnunluk korkusu üzerinde kültürün değerli bir değişken olduğu düşünülmektedir (Çevik, 2020). Kolektif kültürlerde memnunluk bireyci kültürlere nazaran daha az kıymet görmekte ve bir sonunun olması gerektiği vurgulanmaktadır (Ekşi, İkiz ve Başman, 2020). Mutluluğun kaçınılması gereken bir durum olduğunu söz eden kültür kolektif toplumlardır ve memnunluk korkusu bireyci kültürlerden daha fazladır (Çevik, 2020). Bu doğrultuda memnunluk kaygısının kolektif kültürün bir kesimi olduğuna dair görüşler bulunmaktadır. Japon kültüründe çok memnun olmanın çabucak akabinde üzücü bir olayın geleceği inancı bulunmaktadır (Tunç, 2020). Çin halkının fazla keyifli olmaktan uzak durmaya çalıştığı, ferdî bir keyifli olma eforunun utanç verici ve bencilce olduğu kanısı ve her şeyin bilakis dönebileceği keyifli olmanın beraberinde mutsuzluğu da getireceği kanısı hakimdir (Ekşi, İkiz ve Başman, 2020). Bu fikir “aşırı memnunluk trajediye neden olur” biçiminde Çin halkının atasözünde de özetlenmiştir (Çevik, 2020). Birebir vakitte İran kültüründe memnunluk sığ ve içi boş bir gürültü olarak belirtilir. İran kültürüne nazaran fazla keyifli olan bir insan ömrün içindeki dramatikliği göremez. Hüzünlü bir kişi İran kültürüne nazaran daha derin niyetlere ve kişiliğe sahip hürmet duyulması gereken kişidir (Sarı ve Çakır, 2016). Hülasa birçok kültürün memnunlukla ilgili olumsuz inançlara sahip olduğu, çok ağır bir mutluluğun beraberinde keder getireceği ve mutluluğun bazen uzak durulması bir gereken durum olduğu kanısı vardır (Ekşi, İkiz ve Başman, 2020).
Mutluluğa ait bir öbür değişken ise mutluluğa çok kıymet vermedir. Mutluluğun birçok olumlu sonucu olmasına rağmen mutluluğa çok kıymet vermenin kimi olumsuz sonuçları olabileceği belirtilmektedir. Çok seviyede mutluluğa paha veren bireylerin mutluluğa daha sıkıntı ulaştıkları, kendilerini nasıl hissettikleri ve memnunluk konusunda hayal kırıklıkları yaşadıkları söz edilmektedir. Paradoksal olarak memnunluğu peşinden koşmak keyifli olmayı etkilemektedir. Bu doğrultuda bir duyguya bedel vermenin o hissin daha fazla deneyimlendiği manasına gelmemektedir. Yapılan araştırmalar mutluluğa çok paha vermenin öznel ve ruhsal âlâ oluş ve ömür doyumu ile negatif alakalı olduğu bu sebeple bireyin mutluluğa ulaşmasını olumsuz etkilediğini ortaya koymaktadır. Tıpkı vakitte mutluluğa çok seviyede paha vermenin depresif belirtilere ve telaşa neden olabileceği öngörülmektedir (Demirci, Ekşi ve Ekşi, 2018).
Olumlu psikoloji alan yazını incelendiğinde memnunluk korkusu ve mutluluğa çok paha verme durumunun yakın vakit içerisinde araştırılmaya başlandığı görülmektedir (Sarı ve Çakır, 2016). Yapılan çalışmalar incelendiğinde memnunluk korkusu ve mutluluğa çok kıymet vermenin bireyin depresyon, telaş, gerilim üzere olumsuz his durumlarla başa çıkabilme yeterliliğini etkilediği görülmektedir. Sarı ve Çakır (2016) gerçekleştirdikleri araştırmada memnunluk endişesinin öznel ve ruhsal uygun oluş ile alakasını negatif tarafta manalı olduğunu ortaya koymuşlardır. Joshanloo İran örneklemi üzerinde gerçekleştirdiği araştırmada memnunluk endişesinin hayat doyumunu etkilediğini sonucuna varmıştır (Ekşi, İkiz ve Başman, 2020). Tunç’un (2020) Türk örneklemi üzerinde gerçekleştirdiği çalışmada da tıpkı halde memnunluk kaygısının artmasıyla hayat doyumunun azalması birbiriyle manalı olarak alakalı bulunmuştur. Gilbert ve oburlarının memnunluk korkusuna dair gerçekleştirdikleri bir öteki çalışmada ise memnunluk kaygısının depresyon, gerilim ve korku ile ilişkili olduğu görülmüştür (Ekşi, İkiz ve Başman, 2020). Tıpkı vakitte Demirci ve başkalarının (2018) gerçekleştirdiği çalışmada ise mutluluğa çok paha vermenin depresyona ve tasaya neden olabileceği öngörülmüştür. Özkan (2020) üniversite öğrencileri üzerinde gerçekleştirdiği çalışmada memnunluk dehşetinin nevrotik eğilim ve psikotik belirti ortasında negatif istikametli manalı bir bağ olduğu sonucuna varmıştır. Çoğunlukla travma sonrası gerilim bozukluğu yaşayan bireylerin algılarını belirlemek maksadıyla kullanılan dünyaya ait temel varsayımlar modelinde bulunan inanışların bireylerin psikopatolojiye, güç durumlar karşısında kendilerini toparlamalarına, duygusal düzgün oluşlarına, ömür kalitelerine tesirleri vardır (Erkmen, 2017; Yılmaz, 2016). Yılmaz’ın (2006) gerçekleştirdiği araştırma sonuçlarına nazaran dünyaya ait varsayımların olumsuz hisler ile negatif tarafta bağlantısı bulunmuştur. Erkmen (2017) ise çalışmasında dünyaya ait varsayımlarla duygusal yeterli oluş ortasında manalı seviyede olumlu bir sonuç elde etmiştir.
<br>
