Kardeş kıskançlığı birçok aileyi zorlayan hususlardan biridir. Kıskançlık, sevilen bir kişinin diğeri ile paylaşılmasından duyulan rahatsızlıktır. Kıskançlık duygusu tıpkı öfke, keder, memnunluk üzere doğal hislerden bir adedidir ve sevilen kişinin bir oburuyla paylaşılamamasından ve temelde güvensizlikten kaynaklanmaktadır. Kıskançlık sonucunda kardeşine istenmedik tavır sergileyen çocuğu yargılamadan evvel birinci olarak bu hissin nedenleri üzerine düşünmek ve bu kıskançlık hissinin doğal bir his olduğunu kabul etmek gerekmektedir. Aile içinde kıymetli olan kardeşlerin rekabet etmeden işbirliği içinde, hislerini sağlıklı ve fonksiyonel bir formda tabir edebildikleri, her birinin başka farklı şartsız kabul edildikleri ve kıymet gördükleri, kimsenin bir role hapsedilmediği bir aile ortamında büyümeleridir.
Kardeş kıskançlığının nedenleri bakacak olursak, doğmadan evvel tüm ilgi ve dikkat çocuğun kendi üzerindeyken, kardeşi doğduktan sonra bu ilgi ve dikkatin kardeşine yöneltimesi sonucunda çocuk tasa yaşayabilir. Anne ve babası tarafından daha az sevileceğini, daha az ilgi göreceğini, anne babasının kendisine olan sevgisini kaybedeceğine ait dehşet yaşayabilir. Birinci olarak çocuğun bu tasasını anlamak gerekmektedir.
Kardeş kıskançlığının başka nedenlerine baktığımızda bir başkası, kardeş doğumu sırasında anne baba tavırlarının farklılaşmasıdır. Kardeşe duyulan kıskançlığın şiddeti, anne-baba ile çocuk ortasındaki alakanın niteliğine ve çocuğun yeni doğan kardeşine olumsuz bir tavır içerisinde sergilediği davranışlarına ailenin gösterdiği müsamaha de tesirlidir. Kıskançlık hissinin şiddetini belirleyen etmenler de biri de kardeşler ortasındaki yaş farkıdır. Yaş farkı az olan kardeşlerdeki kıskançlık duygusu, yaş farkı fazla olanlara nazaran daha yüksektir. Etraftaki bireylerin reaksiyonları ve tavırları da bu his üzerinde tesirli olabilmektedir. Çocukları birbirleriyle kıyaslamak olumsuz tesirleri olan yaklaşımlardır. Etraftan gelen yansılar ile kıyaslanan çocuklar birbirleriyle rekabet ederek, birbirlerine karşı öfke, kıskançlık üzere hisler besleyebilirler.
Kardeş kıskançlığının belirtileri annenin hamilelik devrinde başlayabilmektedir. İçe kapanma, sık sık sevilip sevilmediğini sorgulama, ilgi çekmeye çalışan davranışlar içerisinde olma, altını ıslatma, parmak emme, bebeksi konuşma üzere yaş periyodu öncesine ilişkin davranışlar sergileme, saldırgan davranışlar sergileme, huzursuz, gergin olma, baş ağrısı, mide bulantısı üzere psikosomatik belirtiler gösterme, doğacak yahut doğmuş olan kardeşine yönelik çok ağır sevgi yahut çok ağır öfke içerisinde olmak kardeş kıskançlığının belirtileri ortasında sayılmaktadır. Kardeşinin doğmasıyla birlikte çocuk ikircikli his yaşamaktadır. Bir yandan ilgi ve koruyuculuk bir yandan da huzursuzluk, öfke, kıskançlık üzere hisler içerisindedir. Kendi içinde annem ve babam eskisi üzere beni sevmezse korkusu taşıyabilmektedir. Bu his ile bir arada çocuk ailesini sınayan davranışlar içerisine girer. Huysuz, gergin, agresif bir tavır sergileyip olur olmadık isteklerde bulunur, pasif agresif davranışlar stantlar. Kardeşi gelene kadar meskenin ilgi odağı kendisiyken bir anda kendini sevilmeyecek üzere hissedebilir. Bu his ile bir arada içine kapanık, yemek yemeye başlayabilir yahut okula gidiyorsa derslerindeki muvaffakiyetinde düşüş olabilmektedir. Çocuklar evvelki gelişim devri davranışlarına dönerek (gerileme, regresif) kıskançlık hislerini tabir edebilmektedirler. Bunlara örnek olarak, parmak emme, altını ıslatma, bebeksi konuşma, tırnak yeme, konuşma bozuklukları, kekeleme, uyku sorunları, annenin yatağında yatmak isteme vb. davranışlar gösterilebilir. Yemek yemede, uykuda, giyinmekte yahut öteki hususlarda bilhassa anneyi zorlayarak sorun çıkartabilmektedirler.
Kıskançlık duygusu ile bir arada kardeşine ya da onun eşyalarına ziyan vermeyi deneyebilmektedirler. Uygun formda bu duruma müdahale edilmezse saldırgan davranışlar daha da artabilir. Anne-babanın reaksiyon göstereceğini bildiği için kardeşini seviyormuş üzere yapıp düzmece bir sevgi gösterirken, gizlice kardeşini ağlatıp ona ziyan verebilir. Kimi çocuklar kıskançlık hislerini besbelli bir biçimde belirli ederken kimi çocuklar da hislerini bastırarak, çok geçersiz sevgi gösterisinde bulunurlar. Bu davranışlarının altında ebeveynlerinin sevgisini ve ilgisini kaybetme korkusu yatmaktadır.
Anne-baba olarak neler yapabileceğinize bakacak olursak, birinci olarak daha kardeş gelmeden çocuğunuzu hazırlamak ile başlayabilirsiniz. Birinci evrede sizin telaşlı olmamanız, rahat hissetmeniz değerlidir. Şayet çocuğunuzun kardeşine nasıl davranacağı ile ilgili tasa içindeyseniz, çocuğunuz da bunu hissedecektir. Birinci olarak kardeşinin isim seçiminde onun da fikirlerini alabilirsiniz. Kardeşi ile ilgili olan sürece çocuğunuzu da katarsanız o da sorumluluk hissedebilecektir. Doğacak çocuğunuzun eşyalarını birlikte hazırlayabilirsiniz. Bir bebeğin muhtaçlıkları neler olabilir halinde sohbetler edebilirsiniz. Bu süreçte bebek ile ilgili mevzularda onun da yardımını isteyebilir ve ona küçük sorumluluklar verebilirsiniz. Kardeş ile ilgili kıssa kitapları okuyabilir ve okuduğunuz kitapların içeriğiyle ilgili sohbetler edebilirsiniz.
Her şeyden evvel birinci olarak kıskançlık hissinin doğal olduğunu kabul edip, çocuğunuzun davranışlarını kıyaslamamalı ve yok saymamalısınız. Çocuğunuzun hissettiği bu duyguyu dışa vurması konusunda onu teşvik edebilmelisiniz. Bu süreçte de oyun ve fotoğraflardan faydalanabilirsiniz. Oyunda çocuk, gerçek hayatta söz edemediği hisleri tabir edebilme imkanı bulur. Örneğin oyun içinde canlandırdığı kardeş karakterini boğar yahut geri gelmemek üzere tatile gönderir. Çizdiği fotoğraflarda de kardeşini aile tablosunun dışında çizebilir yahut aile fotoğrafında hiç yer vermeyebilir. Bu durumda çocuğun kıskançlık hissini empati ile karşılamalı, anlayış göstermelisiniz. Çocuğun kardeşine olan olumsuz hislerini inkar edip yok saymak yerine bu hislerin varlığını kabul etmeli, uygun bir halde bu hisleri açığa çıkartmayı sağlamalısınız. “Kardeşinin daima etrafında olması senin için sıkıntı olmalı. Ne hissettiğini bana anlatabilirsin, nasıl hissettiğini bilmek benim için önemli” üzere telaffuzlarla çocuğunuzun hislerini dinleyebilirsiniz. Ebeveyn olarak, birbirlerine ziyan vermeden öfkelerini nasıl söz edebileceklerini onlara öğretmelisiniz. “Kardeşine vurmana müsaade veremem fakat çok öfkeli olduğunu bana anlatabilirsin, çizebilirsin, bunu bana biraz daha anlatmak ister misin?” formunda yaklaşım sergileyebilirsiniz. “Herkesin çok tatlı diyerek kardeşinin etrafına toplanıp sevmesi seni öfkelendirebiliyor değil mi? Sen bebekken de birebirini sana da yapıyorlardı ancak kızgınlığını anlayabiliyorum. Bu olduğunda bana bir işaret ver göz kırpmak üzere. Ben de sana göz kırparım. Böylelikle benim seni anladığımı anlarsın. Bu bizim aramızdaki bir oyun olsun.” üzere yaklaşımlarla hislerinin anlaşıldığını hissettirebilirsiniz. Olumsuz hisler dışarı çıkmadan, söz edilmeden olumlu hisler içeri giremez. Kardeşler ortasında olumlu hisler olması için ısrarcı olmak olumsuz hisleri meydana getirebilmektedir lakin kardeşlerin ortasındaki olumsuz hisleri anladığınızda, anladığınızı hissettirdiğinizde olumlu hisler beraberinde gelmektedir.
Çocuğun anne babasından beklediği, özel olduğunu hissetmektir. “ben ikinizi de eşit seviyorum” demeniz kendilerini özel ve başka bir birey olarak sevilme muhtaçlıklarını karşılamamaktadır. Çocuklar eşit sevgi yerine, özel olarak sevilme ve ilgilenilme muhtaçlığı duymaktadırlar. “En çok kimi soruyorsun?” sorusuna ikinizi de eşit seviyorum demek yerine, “ikiniz de benim için özelsiniz. Sen benim biricik kızımsın, sen benim biricik oğlumsun. Dünya üzerinde senin benzerinin olan diğer biri yok, kızım/oğlum olduğun için çok memnunum” halinde onların özel olduğunu vurgulamak değerlidir. Zira eşit sevilmek, bir biçimde daha az sevilmektir. Kıskanmasın diyerek bir çocuğunuza aldığınızın birebirini başkasına almak, gösterilen ilgi eşit olsun diye çocuklardan biri yalnızca anne ile, öbür çocuk da yalnızca baba ile vakit geçirmesi biçiminde yaklaşımlar kıskançlık hissini daha fazla arttırmaktadır.
Hem sözlerinizle hem de davranışlarınızla onu sevdiğinizi söz etmeniz gerekmektedir. Çocuk kardeşi doğduktan sonra anne babanın sevgisinde azalma olmadığını hissetmelidir. Çocuğunuza vakit ayırarak, onunla konuşarak, onunla birlikte ortak bir vakit diliminde paylaşımda bulunarak davranışlarınızla da sevginizi hissettirmelisiniz. Doğan kardeşine karşın annesinin kendisiyle oyun oynadığını, vakit geçirmeye çalıştığını gören çocuğun korkusu azalacak ve beraberinde kıskançlık belirtileri de azalmaya başlayacaktır. Her çocuğunuz için başka, onlara özel vakit ayırmak çok değerlidir ancak bu vakti eşit olarak paylaştırmak yerine çocuğun muhtaçlığına nazaran vakit ayırmanız hakikat olacaktır.
Doğan kardeşine ziyan verebileceği tasası ile çocuğunuzu bebekten uzaklaştırmaya çalışmanız yanlışsız değildir. “Sen artık abla oldun” diyerek çocuktan yaşının üzerinde olgunluk beklememek gerekmektedir. Çocuk kardeşini sevmek zorundaymış üzere hissetmemelidir. “Kardeşimden nefret ediyorum” diyen bir çocuğu ayıplamak, çocuğun kardeşine olan kızgınlı ve kıskançlığını daha da artırmaktadır. Çocuk bu olumsuz hissini söz etmeden evvel anne bu durumu kendisi tabir edebilir. “Kardeşin doğduğundan beri onunla ilgilendiğim için seni sevmediğimi düşünüyor olabilirsin, fakat bu yanlışsız değil. Eskisi kadar seni seviyorum. Benim de kardeşim olduğu vakit bu türlü hissetmiştim, anneme öfkelenmiştim. Lakin sonradan bunun bu türlü olmadığını anlamıştım.” üzere telaffuzlar anne ile çocuk ortasındaki bağı güçlendirir, çocuğun derdini azaltır.
Birbirleriyle çatışma yaşayan kardeşler ortasındaki roller de değer taşımaktadır. Kardeşlerden biri sevilmek ve kabul edilmek için “iyi çocuk”, oburu ise olumsuz bir ilgi olsa da ilgi ilgidir diyerek “kötü çocuk” rolüne hapsolabilmektedir. Roller bir kere belirlendikten sonra çocuklar bu rolleri oynamayı sürdürebilirler. Burada ebeveyne düşen en değerli vazife, zorba rolündeki çocuğu şefkata yönlendirmek, kurban rolündeki çocuğu ise güçlendirmektir. Birbirleriyle tartıştıklarında dikkatinizi saldırgan davranışlar sergileyen çocuğunuza yöneltmemelisiniz. Bunun yerine mağdur olan ile ilgilenin. Burada saldırgan çocuğa giden ileti “annemin ilgisini çekemedim, buna değmedi”, mağdur olan çocuğa giden ileti ise “seslendiğim için annemin ilgisini çektim” halinde olacaktır. Onlar hengame ettiklerinde yargılamamalı, cezalandırmamalısınız. Kimin haklı haksız olduğunun kararını siz vermemeli, taraf tutmamalısınız. Sorumluluğu çocuklarınıza vererek “Sende kibar ve anlayışlı olabilme hüneri var. Onu kullan” halinde sorunu kendilerinin çözebileceklerine dair inanç duyduğunuzu belirtmelisiniz.
Çocuğunuzdaki kardeş kıskançlığı çocuğunuzun günlük hayattaki fonksiyonelliğini etkiliyor, aile içi bağlantılarınızda bu durum sebebiyle zorluk yaşıyorsanız, çocuğunuzda gözlemlediğiniz reaksiyonlar gereğinden daha uzun sürmüş ve kardeşin varlığına ahenk sergilemekte direnç gösteriyorsa, anne-baba olarak nasıl bir tavır sergileyeceğiniz konusunda bilgi sahibi olmak istiyorsanız uzman takviyesi alabilirsiniz.
