FİBROMİYALJİ NEDİR?
Tıbbi tedavisi ve etolojisi şimdi bilinmeyen yaygın ağrı durumu (18 hassas nokta bölgesinden en az 11’inde ağrı) ve hassasiyetle birlikte diffüz yorgunluk, el ayak soğuması, uyku sorunu, depresyon, uzuvlarda karıncalanma, irritabl bağırsak sendromu ve sabah sertliğinin en az 3 ay boyunca görüldüğü ağrılı bir sendromdur.
Fibromiyalji sağlıksızlarının %81’inde sistemsiz bağırsak sorunun olduğu, %63’ünde diyare ve kabızlık olduğu, %32 ile %80’i ortasının İrrebital Bağırsak Sendromu kriterlerini taşıdığı bildirilmiştir.
FİBROMİYALJİ TEŞHİS KRİTERLERİ
Yaygın Ağrı Ölçeğinde >7 puan ve Belirti Şiddeti Ölçeğinde >5 puan
Semptomların en az 3 ay emsal düzeylerde devam etmesi
Sağlıksızda ağrıyı açıklayacak mevcut bir sağlıksızlığın bulunmamasıdır.
FİBROMİYALJİ PREVELANSI
Dünyada %0,5-2 – erkeklerde %2,1- bayanlarda %3,6’dır. Fibromiyalji prevelansının giderek artması, sağlıksızların ömür kalitesinin kıymetli derece etkilenmesi ve ağır fizik tedavi sürecinin getirdiği zorluklar üzere nedenler, fibromiyalji tedavisinde uygulanma kolaylığı olan beslenme tedavisinin araştırılması gerekliliğini ortaya koymuştur.
FİBROMİYALJİDE TEDAVİ YÖNTEMLERİ
Fibromiyaljide ilaç tedavisi dışında birçok alternatif yolun kullanıldığı bilinmektedir. Bunlardan kimileri: aerobik antrenmanlar, bilişsel davranışçı terapi, sıhhatsiz eğitimi, akupunktur, hipnoterapi, ozon terapisi ve besin dayanağıdır.
FİBROMİYALJİDE TEDAVİ SİSTEMLERİNDEN BESLENME
Beslenme; ağrı formülünde bütüncül tedavinin bir modülüdür. Ağrılar üzerine glutensiz, ketojenik, vejetaryen diyet, Akdeniz diyeti, FODMAP diyeti üzere özgün diyetlerin üzerine yönelik çalışmalar yapılmıştır.
1)KETOJENİK DİYET
Açlık metabolizmasını taklit eden ketojenik diyet, adenozin sinyallerini uyararak nöromodülasyon sağlaması üzere sistemler üzerinden ketojenik diyeti ağrılar ile ilişkilendirmişlerdir. Lakin ketojenik diyetin yüksek yağ içermesinden ötürü obeziteyi indükler ve yağ asiti içeriği inflamasyonu tetikleyebilir. Bir hayvan çalışmasında yüksek yağlı diyet ile beslenen farelerde obezite geliştiği ve mikroglialarda inflamatuar bir sürecin başladığı, farelerde nosiseptif reaksiyonların arttığı bulunmuştur.
2)GLUTENSİZ DİYET
Fibromiyalji sağlıksızları sıklıkla kusma, bulantı, karın ağrısı, kronik ağrı ve his durum bozukluğu üzere glutenle bağlantılı çeşitli bozukluklarla manalı olarak örtüşen gastrointestinal semptomlara sahiptir ve bu da sağlıksızlarda çölyak dışı gluten hassaslığının muhtemel bir ortada bulunabileceğini düşündürmektedir. Bu, birçok araştırmacının glutensiz bir diyetin FM’li sağlıksızlar için yararlı olabileceğini varsaymasına neden olmuştur. Çölyak sağlıksızlığı IBS ve FM’li 75 sağlıksıznın küçük bir örneğinde 1 yıllık glutensiz bir diyetin klinik tesirini araştıran pilot bir çalışmada ağrı semptomlarının, ömür kalitesinin ve doku transglutaminaz serum seviyelerinin genel olarak güzelleştiğini ortaya koymuştur.
3)MONOSODYUM GLUTAMATSIZ VE ASPARTAMSIZ DİYET
Mono sodyum glutamat ve aspartam, organizmalarda eksitotoksin molekülleri olarak fonksiyon görebilir, uyarıcı nörotransmiterler olarak fonksiyon görebilir ve çok kullanıldığında nörotoksisiteye sebep olan bir husustur. Diyetisyenler tarafından diyette mono sodyum glutamatın kısıtlamasının teklifinin fibromiyalji sağlıksızlarının semptomatik tedavisinde faydalı olacağı bildirilmiştir. Ayrıyeten bireylere enjeksiyon ile glutamat verildiğinde semptomların arttığı bilinmektedir.
FM teşhisli sağlıksızlar üzerinde aspartamsız ve MSG’siz yapılan diyet uygulamasından sonra sağlıksızlarda kronik ağrı, yorgunluk, uyku ve bilişsel bozukluk üzere semptomlar düzgünleşme görülmüştür. MSG ve aspartam diyete tekrar eklendiğinde değişik bir halde sağlıksızların ağrılarında ve başka semptomlarında kötüleşme görülmüş ve ömür kaliteleri düşmüştür.
4)FODMAP VE ANTİ-İNFLAMATUAR DİYET
FODMEP’ler (Fermente Edilebilir Mono-Di-Oligo sakkaritler ve Polioller) laktoz, hür fruktoz, polioller, fruktanlar ve galakto-oligasakkaritler dahil olmak üzere zayıf emilen kısa zincirli karbonhidratlardır. Düşük FODMAPS diyeti, IBS tedavisinde kıymetli yararlar göstermiştir. FM sağlıksızlarının %70’i IBS’den muzdarip olduğundan düşük FODMEP’lerin diyetinin FM denekleri için yararlı olabileceği varsayılmıştır. FM’li 38 bayanın 4 haftalık bir müdahale çalışması, ağrı skorları olmak üzere gastrointestinal bozukluklarda ve FM semptomlarında kıymetli bir azalmanın yanı sıra beden tartısında ve bel etrafında bir azalma olduğu bildirilmiştir.
Başka bir küme tarafından ise 18-75 yaş ortası yetişkin bayanlar iki kümeye ayrılarak bir çalışma yapmışlardır. Kümelerden birincisi 3 ay gluten, süt eserlerinden, şekerden, ultra işlenmiş besinlerden ve yüksek FODMAP içeren zerzevat ve meyvelerden mahrum bir biçimde beslenmiştir. Kümelerden ikinci ise 3 ay Dünya Sıhhat Örgütü’nün uygun gördüğü sağlıklı beslenme yolunu uygulamıştır. Bu çalışma sonunda ise hipokalorik ve düşük FODMAP diyetinin tamamlayıcı tedavilerde umut verici olduğunu bildirmişlerdir.
5)VEJETARYEN DİYET
Vejetaryen diyetler lif, vitamin, mineral ve antioksidan elementler bakımından güçlü çok ölçüde bitkisel besin ile karakterizedir ve bu diyetin sisteminin antiinflamatuar özellikleri ve hayvansal proteinlerin yokluğu yahut azaltılmasıyla FM sağlıksızlarında ağrı giderici tesirler gösterebileceği hipotezine yol açar. Vejetaryen diyetin, FM sağlıksızları üzerindeki tesirini görmek için 18 FM teşhisli sağlıksızya 3 ay boyunca sıkı bir çiğ vegan diyeti uyguladılar ve ağrı skorları sonucunda eklem sertliğinde ve uyku kalitesinde kıymetli derecede azalma olduğunu bildirdiler. Olağan beslenmeye geri dönüldüğünde ise enteresan bir formda semptomlarda tekrar bir artma görüldü.
6)AKDENİZ DİYETİ
Akdeniz diyetinin FM üzerindeki mümkün faydalı tesirleri hakkında çok az delil mevcuttur. 95 FM teşhisli bayanın yakın tarihli bir kesitsel çalışması, Akdeniz diyetine bağlılığın kantitatif kalkaneal ultrason parametreleri ile dengeli bir biçimde bağlı olduğunu ve Akdeniz diyetine bağlılığın FM bayanlarında kemik sıhhatinde belirleyici bir rol oynayabileceği hipotezini desteklediğini göstermektedir.
Bağırsak bakteri florasındaki değişikliklerin FM üzere romatizmal sağlıksızlıklar da dahil olmak üzere birçok kronik inflamatuar ve dejeneratif sağlıksızlığa katkıda bulunan bir faktör olduğu göz önüne alındığında, Michalsen ve meslektaşları FM’den etkilenen 35 sağlıksızda Akdeniz diyeti yahut modifiye aralıklı 8 günlük açlık rejimi ile yapılan müdahalelerin bağırsak mikrobiyatası üzerindeki tesirini test etmişlerdir. Şaşırtan bir biçimde 2 hafta ve 3 aylık takipten sonra muharrirler kümeler içinde ve ortasında iki diyet müdahalesini takiben dışkı bakteri sayımlarında kıymetli bir değişiklik bulamadılar. Ancak duygusal süreç üzerinde faydalı tesirlere yol açtığını, yorgunluğu, korkuyu ve depresyonu azalttığını bildirmişlerdir.
FİBROMİYALJİ VE BESİN ÖGELERİ İLİŞKİSİ
A- FİBROMİYALJİ VE YAĞ ASİTLERİ
Yağ asidleri yağların yapı taşıtıdır ve bedende çeşitleri vazifeleri bulunan bir besin ögesidir. Yağ asidlerinin içeriği, bedendeki inflamatuar yahut antiinflamatuar rollerinden ötürü ağrıyla bağlantılı bulunmuştur. Omega-6 yağ asitleri, araşidonik asitten siklooksijenaz sistemiyle lökotreinlerin, tromboksanların ve prostagladinler sentezine; hasebiyle ağrı yolağında periferik sensitizasyonu destekleyen bir tesire neden olmaktadır. Omega-3 yağ asitleri, esansiyel yağ asitleri olan dokosaheksaenoik asit ile eikosapentaenoik asidi içerir ve antiinflamatuar yolakları teşvik ederler.
Metotreksat tedavisi alan FM teşhisli sağlıksızlarda omega-3 ve omega-6 yağ asidi tüketim sıklıklarını araştıran, 3 ay süren bir araştırmaya nazaran diyetsel omega-3 alımıyla ilaca dirençli ve şiddetli ağrı zıt korelasyon göstermiştir. Diyetin omega-3/omega-6 oranı da yeniden şiddetli ve dirençli ağrı ile manalı olduğu ilişkilendirilmiştir.
B- FİBROMİYALJİ ve VİTAMİNLER
D VİTAMİNİ: Kemik büyümesinde ve mineral metabolizmasında rol oynayan, hormon gibisi işlevleri olan bir steroiddir. Tıpkı vakitte kalsiyum ve fosfor metabolizması üzerine direkt tesire sahiptir. FM teşhisli sağlıksızların birçoklarında D vitamini eksikliği görülmüştür ve D vitamini eksikliğinin tedavi edilmesi FM üzere kronik sağlıksızlıkların tedavisinde olumlu tesirleri olduğu tespit edilmiştir. 25(OH)D seviyesinin düşük olması sağlıksızlarda yaygın beden ağrısına, kas ve iskelet güçsüzlüğüne, kemik kırıklarına ve kemik mineralizasyon yetersizliğine sebep olmaktadır.
FM ile serum 25(OH)D seviyesi ortasında nasıl bir ilgi olduğuna dair net bilgiler olmamasına karşın yapılan birçok çalışmada FM teşhisli sağlıksızlarda vitamin D seviyelerinin düşük olduğu ve kâfi D vitamini replasman tedavisinde sağlıksıznın kliniğinde önemli düzelmeler sağladığını gösteren çalışmalar mevcuttur. Çalışmaların sonucunda sağlıksızların ağrı durumunun önemli manada azaldığı bildirilmiştir.
C VİTAMİNİ: Güçlü bir antioksidan olan C vitamini, kas iskelet sisteminde osteojenik, kondrojenik özellikler göstermektedir ve eksikliği bel, boyun, ekstremite ağrıları ve spinal ağrıyla ilişkilendirilmiştir. 43 fibromiyaljili ve 44 sağlıklı bayana yapılan bir çalışmada fibromiyaljili deneklerin birçoklarında yetersiz C vitamini alımı görüşmüştür. FM’li sağlıksızlara C vitamini verilmesiyle aneljezi sağlayacak olan nörotransmiterlerin endojen sentezi artırılarak ağrı üzerine olumlu tesir sağlayabileceği bildirilmiştir.
E VİTAMİNİ: Öbür güçlü antioksidan vitaminlerden biri de E vitaminidir. FM’nin birtakım tipi semptomları üzerinde faydalı bir rol oynayabileceği düşünülmüştür. Zira serebellar işlevleri, hafızayı, duygusal yansıları ve kas işlevini korumak için yararlıdırlar. Yapılan çalışmalarda FM sağlıksızlarında sağlıklı insanlara nazaran daha düşük E vitamini düzeyi görülmüştür. Ancak yapılan bir çalışmada E vitamini için yükseltme sağlandığında FM semptomlarında değerli bir derece fark görülmemiştir.
B VİTAMİNLERİ:B12 vitamini, beynin ve hudut sisteminin olağan işleyişi için gereklidir. Eksikliğinde kronik ağrı semptomları ve nörolojik işlev bozuklukları görülür. Birçok hayvan deneyinde, B12 vitamin analoglarının parenteral verilmesiyle nöropatik ağrının ve dokunsal allodinin hafiflediği, ağrı durumları için yardımcı yahut bütüncül tedavi olabileceği bildirilmiştir. B12 vitaminin faal formu olan metilkobalaminin aneljezik tesir gösterdiği bildirilmiştir.
C- FİBROMİYALJİ ve MİNARELLER
MAGNEZYUM: Magnezyum insan bedeninin temel minerallerinden biridir. Kas, yumuşak doku ve beden sıvılarında bulunur. Eksikliğinde kas krampları, uyku problemleri, ruhsal sıkıntılar, koroner spazm vb sıkıntılar görülür ve magnezyum eksikliği FM teşhisli sağlıksızların birçoklarında tanımlanmıştır.
Hipomagnezemi en çok nöromasküler sistemi etkilemektedir. Sağlıksızlarda kas güçsüzlüğü ve kramplar yaygın olarak görülmektedir. Ayrıyeten D vitamini sentezinin azalması hipokalsemiye neden olup kas ağrılarına neden olabilir. Ve fibromiyaljili sağlıksızlarda hipomagnezemi daha sık görülmektedir bu yüzden FM tanısı alan bireylerde magnezyum eksikliği çabucak akla gelmelidir.
İYOT: FM teşhisli sağlıksızlarda iyot eksikliğinin önlenmesi tiroid işlevleri açısından son derce değerlidir. Zira; FM teşhisli sağlıksızlarda hipotroidi saptanması durumunda semptomların daha bariz görüldüğü bildirilmiştir.
SELENYUM: Ayrıyeten selenyum alımının iskemi ve müteakip reperfüzyonun neden olduğu hasara karşı esirgeyici rol aldığı gösterilmiştir. Benzeri muhafaza karnozin, taurin ve melatonin hormonu üzere öteki antioksidanlar için de geçerli olduğu rapor edilmiştir. Dahası kadmiyum ve cıva üzere toksik unsurların yükünün artmasının kas ağrılarını kötüleştirmesine neden olacağı öne sürülmüştür.
D- FİBROMİYALJİ VE ZERDAÇAL/KURKUMİN
Zerdaçal günde 1000 mg alındığında biyolojik aktivite gösteren kurkumin molekülünün, antiinflamatuar özelliğinden ötürü aneljezi sağlayabileceği yahut antinosiseptif tesir gösterebileceği belirtilmiştir. Kurkuminin ise oral alımının yerine ekleme topikal uygulamanın çok hassaslığı ve ağrı şiddetini azalttığı bildirilmiştir.
E- FİBROMİYALJİ VE ZENCEFİL
Kronik inflamatuar ve ağrı tedavisinde araştırılan bir öteki bitki de zencefildir. Zencefil içeriği nedeniyle antiinflamatuar tesir gösteren bir bitkidir. Postaperatif ağrı modelinde zencefil tozu ve ibuprofenin aneljezik, antiinflamatuar tesirlerini karşılaştıran bir plasebo olay denetim çalışmasında zencefilin ağrıyı denetim etmede ibuprofen kadar tesirli olduğu lakin aneljezik tesirinin ibuprofene nazaran gecikmiş olduğu sonucuna varılmıştır.
G- FİBROMİYALJİ VE KAFEİN
Kafein mide asidi düzeyini artırıp aneljezik ilaçların emilimini artırır ve ağrı tedavisinde bu ilaçlarla adjuvan olarak kullanılır.
H- FİBROMİYALJİ CHLORELLA
Chlorella, yeşil suda yaşayan yeşil alglerden biridir. Chlorella, 9 esansiyel aminoasitin tümünü içermesiyle birlikte esansiyel olmayan aminoasitler bakımından da çok zengindir. Birebir vakitte vitamin ve mineral içeriği de epey zengindir. İçerdiği bol ölçüde protein ve besin istikrarından ötürü bilim dünyasının son vakitlerde araştırma konusu alanına girmiştir. Bu çalışmalardan birisi FM teşhisli 18 sıhhatsiz üzerinde olmuştur. FM’li sağlıksızların diyetine 10 kg/g/gün Chlorella eklenmesi üzerine sağlıksızların ağrılarının en az %25 oranında azaldığı, hayat kalitelerinin arttığı fibromiyaljinin öbür semptomlarına da uygun geldiği bildirilmiştir.
I- FİBROMİYALJİ VE PROBİYOTİKLER
Fibromiyaljideki bilişsel ve nörolojik eksikliklerin Bifidobacterium düzeylerinin azalması ve Enterecoccus düzeylerinin artması ile bağlantısı olabileceği gösterilmiştir. Probiyotikler ise kâfi ölçüde alındığında konağa sıhhat açısından faydası olan mikroorganizmalardır. Birtakım probiyotiklerin ise serotoninin öncüsü olan triptofan düzeylerinde bir yükselmeye neden olduğu gösterilmiştir. Serotonin; duygusal süreçler, biliş ve motor işlev, ağrı ve üreme aktivitesi üzere nöroendokrin işlevlerde rol almaktadır.
Bu yüzden yapılan çalışmalarda probiyotiklerin FM teşhisli sağlıksızlarda bağırsak düzenlemesinde tesirli olduğu kanısına varılmıştır.
İ- FİBROMİYALJİ VE ZEYTİNYAĞI
Sızma zeytin yağı, yüksek konsantrasyonda fenolik bileşiklerle karakterizedir ve sayısız sıhhat faydası FM sağlıksızlarında artan reaktif oksijen cinslerine maruz kalmanın neden olduğu hasarlardan muhafaza kabiliyetine bağlı antioksidan aktivitesinden kaynaklanmaktadır. Bir klinik çalışma, 50 FM teşhisli bayan deneklerde zeytin yağının tesirlerini araştırdı. 3 haftalık müdahale sonucunda protein karbonilasyonu, lipit peroksidasyonu ve zihinsel sıhhat durumunda istatiksel olarak manalı bir güzelleşme bildirmişlerdir. Ve tıpkı araştırma kümesi son vakitlerde yeni bir çalışmasıyla sızma zeytin yağının FM teşhisli sağlıksızlarda kardiyovasküler sağlıksızlıklara karşı koruyabileceği sonucuna varmışlardır.
SONUÇ
FM ve beslenme altında yapılan çalışmalarda; D vitamini, magnezyum, demir ve probiyotik desteği ile yapılan klinik çalışmaların umut verici sonuçlar göstermesine karşın, diyet desteklerinin FM üzerindeki rolünün tartışmalı olmaya devam ettiğini göstermiştir.
Diyet müdahaleleri açısından, zeytinyağının uygulanması, düşük kalorili diyetler, vejetaryen diyetler, düşük FODMAP’ler diyeti, glutensiz diyet, monosodyum glutamat ve aspartam içermeyen diyet ve Akdeniz diyetinin hepsi FM semptomlarını azaltmada tesirli görünmektedir.
Dahil edilen çalışmaların çoğunluğu kronik ağrı, anksiyete, depresyon, bilişsel fonksiyon, uyku tertibi ve gastrointestinal semptomlarda değerli bir düzgünleşme göstermiştir. Ek olarak kilo kaybı, FM deneklerinde hem inflamasyonun azalması hem de ömür kalitesinin artması ile bağlı görünmektedir, bu nedenle beden yükünün bu sağlıksızlarda işlevsel bir yankı yaratabileceğini düşündürmektedir. Ek olarak, bu diyetlerin tümü ekseriyetle bitkisel besinler, antioksidanlar yahut lif bakımından varlıklı, sağlıklı diyet modelleri olarak kabul edilir, bu nedenle insanların çabucak hemen tüm diyet müdahalelerinden sonra semptomlarda bir güzelleşme yaşamış olmaları, kâfi bir diyetin FM idaresinde çok değerli bir rol oynayabileceğini düşündürmektedir.
