Doç. Dr. Aylin Tutgun Ünal, toplumsal medya mecralarının yayılması ve ortaya çıkan bilgi kirliliğine karşı edinilmesi gereken medya okuryazarlığı ile ilgili değerlendirmelerde ve tavsiyelerde bulundu.
Toplumsal medyanın günümüz bağlantı alışkanlıklarının dönüşümüne imkan sağlayan bir araç olarak günlük hayatın ayrılmaz bir kesimi haline geldiğini belirten Doç. Dr. Aylin Tutgun Ünal, “Her geçen gün eklenen yeni özellikleri ile yediden yetmişe herkesin ilgisini çeken toplumsal medyada değişen şekillerde kullanım kelam konusu. Bilgi alışverişi, haber takibi, eğitim emelli kullanımın yanında, akıllı telefonların sağladığı pek çok özellikler ile eğlenceli fotoğraf ya da görüntüler oluşturup paylaşma, insanların hayatlarındaki gelişmeleri, olayları yazılı, görsel, emojisel olarak başkalarına duyurma, iş emelli kullanım, oyun oynama, cümbüş ve mizahi gayelerle kullanım ve daha onlarca özellik toplumsal medyanın sunduğu imkanlar ortasında yer alıyor.” dedi.
Farklı varyasyonlarla medya okuryazarlığı kavramı oluştu
Ünal, toplumsal medyada devasa boyutlarda data depolandığını ve enformasyon iletiminin her saniye dayanılmaz bir süratle gerçekleştiğini söyledi ve kelamlarına şöyle devam etti:
“Küresel boyutlarda dolaşan enformasyon akışı içerisinde çeşitli bahislerde bireylerin paylaşımları deverana giriyor. Görülen olaylar ve durumlar anlık olarak toplumsal medya mecralarına yansıyor. Kelam konusu yansımalar, şahısların geçmiş tecrübeleri ile şekillenen algılarına nazaran oluşuyor. Yani bir hususa bir kişinin verdiği mana ve bu doğrultudaki tabir biçimi öbür kişinin algısıyla tıpkı olmayabilir. Öbür yandan, ön yargılar da devreye girdiğinde, bir olayı şahıslar istedikleri formlarda çeşitli varyasyonlarda anlatabiliyor. Bu anlatımlar bir mevzu hakkında çeşitli bilgileri ortaya çıkarıyor ve bu da toplumsal medyadaki paylaşımlara yansıyor. Bu üzere durumlarda ne yapılması gerektiği düşünüldüğünde medya okuryazarlığı devreye giriyor. Medya okuryazarlığı kavramı daha sonra çeşitli varyasyonlarla da karşımıza çıktı. Yeni medya okuryazarlığı, toplumsal medya okuryazarlığı, dijital okuryazarlık, dijital sıhhat okuryazarlığı varyasyonlarının aslında muhakkak çekirdek marifetlere dayandığı söylenebilir. Ancak farklı emellerle genişletildiğinde farklı kavramların daha spesifik gereksinimlere yönelik marifetleri tabir ettiğini söyleyebiliriz.”
Bilhassa Covid-19 pandemisi ile birlikte sıhhat haberciliğinin kıymet kazandığına dikkat çeken Öğretim Üyesi Doç. Dr. Aylin Tutgun Ünal, “Dijital platformlarda herkesin salgın ve aşı mevzularında farklı bilgileri paylaşması dijital sıhhat okuryazarlığını gündeme getirdi. Resmi kurum, kuruluşlar ve açıklama yapmaya yetkili şahısların verdikleri bilgilerin yanı sıra vatandaşların da fikirlerini kendi algılarıyla birleştirerek paylaşması ve öbür kullanıcılar tarafından beğenilerek, tekrar paylaşım yapılarak yayılması farklı bilgilerin sirkülasyonuna sebep oldu. Bu noktada da baş karışıklığı meydana geldi. Tekrar bu noktada dijital sıhhat okuryazarlığı maharetleri, sıhhat özelindeki yanlışsız bilginin ne halde sağlanacağını ve yapılması gerekenleri bize anlatıyor.” diye konuştu.
Medya okuryazarlığı hünerleri dikkat gerektiriyor
Medya okuryazarlığı ile toplumsal medya üzere yeni medya ortamlarında deverana giren bilgilerin doğruluğundan, nasıl paylaşım yapabileceğine kadar pek çok marifetin kazanılabileceğini vurgulayan Ünal, “Bahsedilen epey fonksiyonel çekirdek marifetler, yalnızca biraz dikkat gerektiriyor. Bu maharetler, yalnızca sıhhat özelindeki bilgi paylaşımlarında değil, toplumsal medya üzere tüm çevrimiçi platformlardaki çeşitli hususların ele alındığı paylaşımlarda uygulanırsa şuurlu kullanıma katkıda bulunulabilir.” dedi.
Doç. Dr. Aylin Tutgun Ünal, medya okuryazarlığı maharetlerini şöyle sıraladı:
Bilgiyi çeşitli kaynaklardan doğrulamak: Bir bilgi karşımıza çıktığında bu bilgiyi farklı mecralardan doğrulayabiliriz. Örneğin, toplumsal medyada o bahisle ilgili diğer bir paylaşımın olup olmadığı, tarayıcıda arama yapıldığında o bahiste bilgi karşımıza çıkıp çıkmadığı teyit edilebilir.
Bilgiyi doğrulamadan paylaşmamak: Karşımıza tam da bizim niyetimize uygun bir paylaşım çıkabilir, ama bu paylaşım öbür kurum, kuruluşları ya da bireyleri içeriyorsa gerçek olup olmadığı teyit edilmeden paylaşılmamalı. Son vakitlerde çarpıtma haberlerde olduğu üzere şahısları sıkıntı durumda bırakacak çeşitten haberlerin, o şahıslar tarafından doğrulanmadığı sürece ‘beğeni’, ‘tekrar paylaş’, ‘yorum’ özellikleri ile yayılmasına katkıda bulunmamalıyız.
Uydurma hesaplardan korunmak: Uydurma hesap ya da trol hesap denilen hesaplardan yayılan dezenformasyonlar gerçek olarak algılanabiliyor. Bilhassa bu hesapları dikkate almadan yolumuza devam etmeliyiz. Bu hesapları anlayabilmek için açılış tarihinin yeni olması, hesap isminde harf eksiği, harf fazlası, rastgele sayıların yer alması, anonim profil fotoğrafları, diğer bir toplumsal medya mecrasında hesabının bulunmaması üzere birkaç ipucu var. Bu hesaplar takip listesinden çıkartılabilir.
Resmi kurum, kuruluş ve şahısları takip etmek: Pek çok bilginin resmi kanallardan teyit edilebilmesi için resmi kurum, kuruluş ve yetkili şahısların hesapları takip edilebilir.
Çarpıtma haberlere reaksiyonumuzu ayarlamak: Toplumsal medyada çarpıtma haberler şuurlu olarak yapılıyor. Bu da şahısları ve kurumları linç etmeye bireyleri teşvik ediyor. Bu durumlarda paylaşımın amacını oluşturan bireylerden açıklama gelmesini beklemek ve sakin kalmak değerlidir. Burada empati hüneri kullanılarak birebir durumla karşılaşılabileceği unutulmamalı.
Duygusal yayılımı bilmek: Tıpkı gerçek toplumsal ortamlarda olduğu üzere toplumsal medyada da bireyler paylaşımları aracılığıyla birbirinin his durumunu etkileyebiliyor. Yapılan bilimsel deney ve araştırmalar sonucunda paylaşımların ‘arkadaş’, ‘arkadaşın arkadaşı’ ve ‘onun arkadaşı’ olmak üzere üç dereceye kadar hislerde güçlü tesir gösterdiği biliniyor. Global yayılım düşünüldüğünde, olumsuz bir his barındıran paylaşımın duygusal bulaşma ile geniş kitlelere yayılacağı bilinerek paylaşımlara yansıtılmaması bilinçlilik açısından değerli bir marifettir.
Etik kurallara uymak: Bilhassa cümbüş ve mizah emelli kullanımlarda bireylerin müsaadesiz görüntülerinin çekilmesi, paylaşılması kimlik bilgilerini ortaya çıkartacağı için kişinin toplumsal pozisyonuna ziyan verebilir. Palavra habere başvurmak ve onu yaymak da tekrar bir diğerini ferdi ve toplumsal olarak olumsuz tesirlere maruz bırakacaktır. Etik kurallar çerçevesinde, şahıslara ziyan vermeden toplumsal medyayı kullanmak bir vatandaşlık vazifesi olarak bilinmelidir.
