DEHB kişinin yaşı ile uyumlu olmayan dikkatsizlik, dürtüsellik ve çok hareketlilik (hiperaktivite) belirtileri ile karakterize olan NÖROGELİŞİMSEL bir bozukluktur. Okul öncesi çocuklukta başlayıp yetişkin hayatta da değişik bulgularla seyredebilen/gözlemlenebilen süreğen bir bozukluktur. Tedavi edilmediği takdirde, belirtileri çocuğun akademik v çabucak her alanın toplumsal hayatını olumsuz etkilemekte, ağır ruhsal, toplumsal ve okul problemleri ortaya çıkmaktadır. Yapılan araştırmalara nazaran DEHB genetik bir bozukluktur. Çocuğun genetik yatkınlığının üzerine olumsuz etraf faktörleri eklenince ortaya daha karmaşık bir tablo çıkabiliyor.
TEŞHİS KRİTERLERİ
-
Dikkat problemleri, hiperaktivite ve dürtüsellik belirtileri gözlemlenebiliyor olmalı
-
12 yaşından evvel başlamış olmalı
-
En az 6 aydır devam ediyor olmalı
-
Birden fazla ortamda (ev ve okul) görülmelidir
“Dikkat eksikliği”, bir hususa ağırlaşmada zahmet, verilen vazifeleri tamamlayama, sonlu dikkat vakti ve dikkat dağınıklığı belirtileri ile kendini gösterir. Bu bozukluğu olan çocuklar detaylara karşı dikkat eksikliği gösterir, okul ve öbür ödevlerinde birçok kusurlar yaparlar. Çalışmalarını plansız, sistemsiz ve karmakarışık bir biçimde sürdürürler. Oyun ve gibisi etkinliklerde dikkatlerini uzun mühlet toplayamazlar, başladıkları işleri tamamlamakta zorlanırlar. Güya akılları diğer yerdedir ya da söylenenleri dinlemiyor ya da duymuyor görünümü verirler. Kendilerine verilen okul ödevi ya da rastgele bir sorumluluk üzerinde belirtilen ve beklenilen bir biçimde çalışılamazlar. Dikkatleri ilgisiz uyaranlarla çarçabuk dağılabilir.
“Hiperaktivite”, yerinde duramama ya da oturduğu yerde bile kıpır kıpır olma,uygunsuz ortamlarda koşuşturma ya da eşyalara tırmanma davranışları ile kendini gösterir. Bu çocuklar, ihtarları dinlemeden, durmak yorulmak bilmeden birbiri gerisine hareket ederler. Sınıf öğretmenleri bu üzere çocukların sık ayağa kalkmalarından, arkadaşları ile sık sık konuşma istekleri olduğundan,sessiz ve sakin kalmakta zorlandıklarından yakınabilirler. Koltukların üzerinden atlamaları ve dolaplara tırmanmaları nedeniyle “düz duvara tırmanma” tabiri bu çocuklar için uygundur.
“İmpulsivite (dürtüsellik)”, bir davranışın sonucunu düşünmeksizin harekete geçme ile kendisini gösteren ataklıktır. Dürtüsellik kendini sabırsızlık, soru tamamlamadan yanıtlama eğilimi, sıra beklemede zahmet,sıklıkla başkalarının konuşmasını kesme,oyunların ortasına girme ve tehlikeli işlere girişme ,tartışma,kavga vb. üzere davranışlarla kendini gösterir.
Eşlik Eden Davranış Halleri;
-
Vakti güzel kullanamama
-
Dağınıklık/düzensizlik
-
Hırçınlık
-
Toplumsal maharet sıkıntıları
-
Sakarlık/koordinasyon zahmetleri
-
Kendine güvenememe
-
Uyku problemleri
-
Duygusal dalgalanmalar
Eşlik Eden Ruhsal Bozukluklar;
-
Özgül öğrenme zahmeti
-
Ters olma karşı gelme bozukluğu
-
Davranım bozukluğu
-
Depresyon
-
Tasa bozuklukları
-
Tik,Tourette bozukluğu
Çevresel Etkenler;
-
Ailede benzeri belirtiler
-
Aile içi gerilim,şiddet
-
Travmalar
Tedevi usulleri;
DEHB’nin tedavisinde psikososyal ve tıbbi teşebbüsleri içeren çok taraflı tedavi çeşitleri kelam mevzusudur:
-
İlaç tedavisi
(Çocuk ve Ergen Ruh Sıhhati ve Sağlıksızlıkları Uzmanı tarafından karar verilir ve izlenir)
-
Anne-baba eğitimi
(Çocuğun davranışlarının düzenlenmesi için ebeveyn eğitimi ve mesken ortamının düzenlenmesi)
-
Öğretmenlerin eğitimi
(Okul-rehberlik servisi-öğretmen ile yakın temas ve işbirliği sağlanması)
-
Bilişsel-davranışsal tedaviler
-
Deneyimsel oyun terapisi
ANNE-BABALARA TEKLİFLER
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite ile başa çıkmaya çalışan aileler yetersizlik duygusu,ümitsizlik ve hüzün içerisindedirler.
-
Ebeveynlerde bu tıp hisler oluşmaya başladıktan sonra anneler ve babalar çoğunlukla çocuğun yetiştirilme usulünde bir yanılgı olduğunu düşünerek birbirlerine hatalar halde yaklaşımlarda bulunabiliyorlar. Aile içerisinde ki bu gerginlik hali,tutarsız ve sevgisiz davranışlar ne yazık ki DEHB ile başa çıkmaya çalıştığınız bu süreci yavaşlatacaktır.
-
Çocuğa yeni davranışlar kazandırma yolunda ilerlerken farkında olmadan fazla yüklenilebiliyor.Baskılama ve yüklenmeler birden fazla vakit ailelere ve çocuklara yarar sağlamamakta.
-
Çocukların sergilemiş oldukları sorun olarak isimlendirilen davranışa odaklanmak yerine o davranışı ‘neden yapıyor,nasıl yapıyor ve ne kurallarda (çevresel faktörler var mı/yok mu) yapıyor?’ bu sorulara odaklanarak bir çocuğun davranışları ile ilgili yola çıktığınızda hem çocuğunuzu daha uygun hissedip anlamış olacaksınız hem de tahlil üretme konusunda ki bakış açınız genişlemiş olacaktır.
-
Ödül stratejisi işe yarayabilir bir sistem ama fazla mükafata boğulan çocuklarda aşılanmak istenen olumlu davranışların tersine olumsuz davranışlar görülebiliyor. Çocukları ödüllendirirken dikkat edilmesi gerekenler;
-
Ödül olarak neler işe yarıyor? / Çocuğunuz nelerden hoşlanıyor?
-
Mükafatı rüşvet üzere mi kullanıyorsunuz?
-
Küçük yaşlarda ödül davranıştan çabucak sonra verilebilir ancak belirlenen vakitte verilmesi kıymetlidir.
-
Yaş büyüdükçe mükafatlar somuttan soyuta hakikat değiştirilmelidir. Bu yüzden bütün ebeveynlerin çocukların gelişim süreçlerini (duygusal,fiziksel,cinsel) bilmelerinde yarar çok büyüktür
