Depresyon aslında bir ruh halini tanımlayan sözcüktür. Lakin birebir zamanda psikiyatrik bir bozukluğu tanımlamak maksadıyla da kullanıldığından giderek bir sağlıksızlık adı halini almıştır. Depresyon sözcüğünün Latince kökü “depresus” dur; aşağı hakikat bastırmak, çekmek, bitkin gamlı-kederli olmak manasına gelir. Tıbbi terminolojide “çökkünlük” olarak ifade edilir. Bir kişi için depresyonda denildiğinde, bir çeşit ruhsal çökkünlük halinde olduğu anlaşılmaktadır.
Depresyon hem ülkemizde, hem de dünyada kıymetli bir toplum sıhhati sorunu konumundadır. Halk sıhhatini dünya ölçeğinde en çok tehdit eden problemlerin başında gelmektedir. Yüksek yaygınlık dışında; teşhis zahmetleri içermesi, kronikleşme riskinin artması, kişide yarattığı yıkım ve ekonomik sonuçlar depresyon ehemmiyetini giderek arttırmaktadır. Depresyon için başlangıç yaşı ortalama 40’tır. Depresyon olaylarının en az yarısı tanı konamadığından ötürü tedavi edilemez. Depresyon sağlıksızları vakitle ömür içindeki aktivitelerini sürdüremezler ve iş, aile ve toplumsal hayatları bu durumdan olumsuz etkilenir. Depresyon tedavi edilemediğinde şiddeti artabilir ya da çarçabuk intihar ile sonuçlanabilir.
Depresyon belirtileri şunlardır:
- Istırap ve mutsuzluk hissi
- Ufak problemler karşısında bile alınganlık yahut hayal kırıklığı
- Olağan aktivitelere karşı ilgi yahut istek kaybı
- Cinsel dürtüde azalma hali
- Uykusuzluk yahut çok ahenge
- İştahta değişiklikler; depresyon, birden fazla kere iştahta azalma ve kilo kaybına, bazı kişilerdeyse çok iştah ve kilo alımına sebep olur.
- Gerginlik yahut huzursuzluk; örneğin, süratli yürüme, ellerde terleme yahut yerinde oturmada zahmet
- Düşünme, konuşma yahut beden hareketlerinde yavaşlama
- Kararsızlık, dikkat dağınıklığı ve konsantrasyon eksikliği
- Yorgunluk, bitkinlik ve güç eksikliği; en ufak vazifeler bile çok uğraş gerektiriyor gibi görünebilir.
- Değersizlik yahut suçluluk hissi, başarısızlıklar üzerine ağırlaşma yahut işler yolunda gitmediğinde kendini suçlama
- Düşünmede, konsantre olmada, karar vermede ve bilgileri hatırlamada meseleler
- Sık olarak mevt, ölme yahut intiharla ilgili kanılar
- Makul bir nedene bağlı olmayan ağlama nöbetleri
- Bel ağrısı yahut baş ağrısı üzere açıklanamayan fizikî problemler
Gündelik ömürde herkes vakit zaman kendini üstte verilen belirtiler üzere ya da moralsiz, üzgün, mutsuz hatta karamsar hissedebilir. Depresyon sağlıksızlığının gündelik olağan moral bozukluğu yahut demoralizasyondan farkı kişinin yalnızca;
- duygusal olarak üzgün, mutsuz, kederli hissetmesi, bunun yanı sıra düşünce olarak mevcut durumuyla ilgili ümitsizlik, çaresizlik ve karamsarlık içinde olması,
- kendini bu durum içinde yetersiz ve bedelsiz olarak algılaması ve hatta intiharı çözüm olarak görmesi,
- davranış olarak kendini toplumdan soyutlaması, içine kapanması, giderek durgunlaşması, hiçbir şeyden zevk alamaması ve isteksizlik göstermesi ve bedensel olarak uykusunun ve iştahının bozulmasıdır.
Gündelik olaylar kesinlikle insanların ruh halini olumsuz etkilemektedir, ancak depresyondan farkı, kişinin bu durumu tahlilsiz ve kendisini de yetersiz hissetmemesidir. Gündelik olaylar morali bozulan kişi olumlu gelişmeler ile kendisini yine düzgün hissederken, depresyon sağlıksızlığındaki kişi olaylara bağlı olarak kendini daha âlâ hissetmez. Bu nedenle tüm gündelik moral bozukluklarını yahut gelip süreksiz ümitsizlik hallerini depresyon olarak kavramlaştırmak yanlışlı bir yaklaşım olmaktadır.
Depresyonun nedeni tam bilinmese de araştırmacılar, depresyon riskini artırabilecek veya depresyonu tetikleyebilecek kimi faktörleri saptamıştır. Bunlar:
- Husus ve alkol kullanımı
- Anksiyete bozuklukları
- Bayan olmak
- Erken ebeveyn kaybı
- Düşük sosyoekonomik seviye
- Başka yaşama, boşanmış olma
- İşsizlik: İşsizlik depresyonda risk etkeni olması yanında işte verimliliğin azalmasının önemli nedenlerindendir.
- Daha evvel depresyon geçirmiş olma
- Yakın vakitte kıymetli ömür olayları, gerilim etkenleri
- Kişilik yapısı
- Çocukluk periyodunda cinsel yahut fizikî berbat davranılma hikayesi
- Birtakım ilaçlar
- Tıbbi sağlıksızlıklar
- Hormonal değişiklikler.
Beynimiz yaşanan hayat tecrübeleri ile birlikte gelişen olumsuz kanıları vakitle hatalı ve tek taraflı işleyen bir mantık sistemine dönüştürür. Bu durum üstte yazılı olan risk faktörü oluşturan durumlar ile bir ortaya geldiğinde değişen mantık sistemi ile ne yorumlarsa yorumlasın sonuç kesinlikle karamsarlık yahut umut kırıcı yorumlar olmaktadır. Depresyonda söz konusu sistem çok sayıda mantık yanılgısının birikmesine ve değişimine dayansa da bunlardan en sık rastlanan mantık yanılgılarından örnekler aşağıda açıklanmıştır.
1.) Keyfi çıkarımlar: Gereğince ispat olmamasına rağmen, yaşanan olaylar ve içinde bulunulan koşullar hakkında olumsuz sonuçlar çıkarılır. Örneğin, imtihana hazırlanmakta olan bir kişi, ortada bir neden yokken, başarılı olamayacağı kararına varabilir ya da depresyona giren bir işadamı, iflasının kaçınılmaz olduğu inancına saplanabilir.
2.) Seçici odaklanma: İçinde bulunulan durum ya da yaşanan tecrübelerin makûs yanları üzerinde odaklanılır. Münasebetiyle, gün boyunca bir çok olumlu ve olumsuz olaylarla karşılaşan kişi, akşam olduğunda sırf yaşadığı aksilikleri anımsar ve berbat bir gün geçirdiği kararına varır.
3.) Şahsileştirme: Kişi, kendisiyle ilgili olmayan ya da çok az ilgili olan olayları üzerine alınır. Örneğin, yolda karşılaştığı ve muhtemelen onu görmemiş olan bir arkadaşının selam vermemesini, “Mutlaka onu kıracak bir şeyler yapmış olmalıyım” biçiminde yorumlayabilir.
4.) Çok genelleme: Tek bir olaydan genel sonuçlar çıkarılır. Kişi, otobüs vaktinde gelmediği için, hiç bir işinin yolunda gitmediği yargısına varabilir. Ya da arkadaşı vaktinde telefon etmediği için, artık hiç kimsenin onunla ilgilenmek istemediği sonucunu çıkarabilir.
5.) Ya daima ya hiç biçiminde düşünme: Her türlü olay “ya daima ya hiç” kuralına göre değerlendirilir. Harika olmayan her şeyin berbat olduğu yargısına varılır. Kişi, yalnızca siyah beyazdan oluşan, öteki tonları olmayan bir yargılama sistemine sahiptir.
6.) Küçümseme yahut büyütme: Kişi başarılı olduğu işleri küçümserken, kusurlarını abartır.
Depresyonun tedavisinde Antidepresan tedavilerin yanında sağlıksızlara psikoterapiler uygulanmaktadır. Bu tedaviler çeşitli kuramlara dayanan ve yıllar içinde bilgi birikimiyle temelleri oturtulmuş tekniklerdir. Bu tedavilerden en sık kullanılanları “psikanaliz” denilen insanın ruhsal çatışmalarını çözmeye yarayan tedaviler ile “bilişsel-davranışçı terapi” denilen insanın niyet yapısındaki olumsuz niyet kalıplarını ve davranış kalıplarını işlevsel olanlar ile değiştirmeye yarayan tedavilerdir.
Depresyon olgularının %85 ya da daha fazlası bilinen olağan tedavi yöntemlerinden yararlanır. Tedavi edilmeyen olgular ise 6-24 ayda düzelirler. %5-10 kadar olguda ise iki yıldan fazla sürer. Tedavi ile bu mühlet birkaç hafta ile birkaç aya indirilebilmektedir. Tedaviye erken başlamak cevap alma müddetini kısaltır. %10-15 olgu ise süreğen seyir gösterir. Başlama yaşı tarafından birebir aile bireyleri ortasında münasebet vardır. Erken başlayanlarda yineleme olasılığı daha yüksektir. Gerilim etkenleri ile başlaması ortasında bir ilgi olabilmekle birlikte bu zorunlu değildir. Depresyon ömür uzunluğu ataklar ve yinelemelerle sürer.
Sağlıksıznın yakını olarak ne üzere yardımda bulunabilirsiniz ?
• Sağlıksızyı doktora gitmeye ve ona rahatsızlığını detaylı bir formda anlatmaya ikna edin.
• Tedavisi vakit ister. Onun için sabırlı ve anlayışlı olun. Depresyonlu kişiler umutsuz olduklarından ve bu sağlıksızlığın gerçekten güzelleşip yok olacağını hiç göz önüne getiremediklerinden, hep sağlıksızya ümit veren sözlerle yaklaşın.
• Sağlıksızya büyük aktiviteler teklif ederek ona fazlaca yüklenmeyen (örneğin kalabalık olan şenliklere yahut seyahate gitmek gibi) bundan çok, fazla yük oluşturmayacak bir biçimde, onu hüznünden çevirebilecek olan küçük gezilere (örneğin kısa gezintilere) çıkmayı teklif edin.
• Sağlıksızlığın kişi üzerinde meydana getirdiği konsantrasyon ve hafıza bozukluğunu göz önünde bulundurun ve sağlıksıznın ilacını muntazam bir halde alıp almadığını kontrol edin.
• Tedavinin birinci haftalarında besbelli bir güzelleşme görülmese dahi sağlıksızyı ilacını almaya devam etmeye ikna edin.
• Tüm bunlara karşın hiçbir vakit sağlıksıznın öz sorumluluğunu unutmayın. Bu demektir ki, antidepresan ilacın olumlu tesirinin mi yoksa yan etkilerinin mi daha ön planda olduğuna sağlıksıznın kendisi karar verir.
