Depresyon psikanalitik literatürde en genel açıklaması ile ” sevilen bir objenin kaybı sonrasında hissedilen ıstırap duygusu”‘dur. İnsan ömrünün her devrinde bireyin karşılaşabileceği bir ruhsal rahatsızlıktır. Birey doğumundan sonra etrafındaki çeşitli objelere ilgi duymaya ve sevgisini yüklemeye başlayacaktır. Hayatın beşere öğreteceği, tahminen de kabullenmek istemediği derin zorlantılardan bir tanesi “kaybetme” durumudur.
Bireyin kaybetme hareketiyle tanışmasının doğumuyla olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. Anne rahminde yaşamsal ihtiyaçlarını kusursuza yakın karşılama imkanı vardır. Bu imkanların yanı sıra hayatında kişinin karşılamak zorunda olduğu muhtaçlıkları yoktur. Bu sebeple anne rahmindeki bireyin muhtaçlık duygusu gelişmeden her ihtiyacı karşılanmaktadır. Bu korunaklı ve besleyici ülkü ortam, sağlıklı şartlarda 9 ay 15 gün sonra terk edilmek durumundadır. Birey için birinci ayrılık, birinci kayıp anne rahminden ayrılma ile başlayarak hayatının ilerleyen periyotlarında devam etmektedir. Obje kaybının depresyon olarak tanımlanan psikopatolojiye sebep olduğunu belirttik. Fakat her ayrılığın ya da her obje kaybının kişiyi depresif bir ömür yaşantılamaya götüreceğini söylemek mümkün değildir. Kişi için doğum travmatik olsa dahi bu süreç kişinin birinci depresyonunun sebebidir diyemeyiz.
Depresyonun literatürdeki karşılığı Yunanca kökenli melankoli sözüdür. Melankoli sözü Yunanca ıstırap olarak Türkçeye çevrilebilir. Melankoli birinci olarak literatüre Sigmund Freud’un tahlilleri sonucunda fark ettiği insanların ruhsal durumlarının tanımlanmasından önceye dayanmaktadır. Günümüzde kara keder olarak da bilinen melankolinin tanımlaması Hipokrat’ın insanları sıhhatsiz eden nedenleri belirttiği dört ana ögeden bir adedidir. Rivayet edilene nazaran Hipokrat insanları sıhhatsiz eden melankoliyi “kara safra” olarak tanımlamıştır.
Depresyon, kısa bir tanımlamadan daha fazlasını içermektedir. Bu sebeple çeşitli tıbbi alanlardan uzmanlar bu rahatsızlığın sebepleri üzerine çalışmalar yapmıştır. Depresyon sağlıksızlığı üzerine çalışmaların yapıldığı alan psikolojidir. Psikoloji bilimi içerisinde Sigmund Freud’un tanımlamasının sonrasında da çalışmalar vardır. Sonrasında yapılan ve geliştirilen kuramlar sağlıksızlığın nedenleri ve tedavisinde epeyce değerlidir.
Depresyon üzerine çalışmalar yapan başta Sigmund Freud, Karl Abraham olmak üzere depresyonun tanımlamasında bedelli katkıları olan Melanie Klein, Carl Gustov Jung birbirleri ile çelişmeyen paralel biçimde depresyonu tanımlamışlardır. Depresyonu tanımladığımız giriş metninde söylediğimiz üzere depresyon ile bireyin birinci müsabakası çocukluğun birinci yıllarına dayanır.
Karl Abraham ve Sigmund Freud’un tarifine nazaran depresyonun sebebi bireyin libidinal yatırımı sonucu ortaya çıkan istek ve ödipal kompleks sonucu ortaya çıkan cezalandırılma korkusudur. Sigmund Freud depresyonu; yas ve melankoli kavramlarıyla tanımlamıştır. Depresyon, Sigmund Freud’un psikoseksüel evrelerinin birincisi olan oral evreye denk gelmektedir. Abraham ve Freud’un depresyon tarifini kavrayabilmek için, yas ve melankoli kavramlarını tanımlamak gerekmektedir.
Birey hayatının her basamağında libidinal yatırım yapılmış olsun yahut libidinal yatırım yapılmış olmasın kayıplar yaşamaktadır. Libidinal yatırımın yapılmadığı objelerin varlıkları ve yoklukları bireyin ömrü için ehemmiyet arz etmemektedir. Bu sebeple, bireyin patolojik olarak etkilenmesi, kaybedilen objeye karşı hislerine bağlıdır. Bireyi depresyona götürecek bir obje kaybında, yas ve melankoli gözlenir. Freud ve Abraham’a nazaran; yas, bireyin kayıba karşı içsel yansısıdır, melankoli ise dışsal reaksiyonudur. Yas ve melankoli, oral devir olarak tanımlanan hayatın 0-1 yılları ortasında ortaya çıkmaktadır.
Carl Gustov Jung’un depresyon tarifi Karl Abraham ve Sigmund Freud’un tarifiyle paralellik göstermektedir. Jung, kişiyi depresyona iten sebebin libidonun ketlenmesi olarak tanımlar. Kişi libidinal yatırım yaptığı objeyle alakası engellendiği vakit isteklerini içe yönlendirmek zorunda kalır. İçe yönlendiren dilekler, kişiyi tatmin etmekten çok kişiyi hayatında yer alan keyif veren uğraşlardan uzaklaştırır.
Melanie Klein, depresyonun bireyin bilhassa anne ile kurduğu münasebetteki ambivalansın hayatının devamında kurduğu bağlarda tekrarlanmasıyla ortaya çıktığını ileri sürer. Bebeğin anneye karşı beslediği sevgi üzere olumlu hislerin yanında, öfke ve nefret üzere olumsuz hislerin da olduğunu belirtir. Bu karmaşa bireyin hayatının her evresinde kurduğu bağlantılarda devam eder. Depresyonun anlamlandırılıp ortadan kalkması için anne ile olan bağın çözümlenmesi gerektiğini belirtir.
Hudutların yavaş yavaş kaybolmaya başladığı bir vakit dilimi yaşanmaktadır. Bilhassa gelişen teknoloji ile birlikte hudutlar ortadan kalkmaktadır. Bireyin istek ettiği objeye ulaşmak için çok fazla bir efor harcamasına gerek yoktur. Gelişen teknoloji insan hayatını kolaylaştırdığı üzere ” dilek ” sözünün de içinin boşalmasına sebep olmaktadır. Bu periyot içerisinde yaşayan bireylerin temas halinde olduğu sayısız etkileşim aracı vardır. Temel motivasyon göz gerisi edilerek, bir ilizyon ile yapay yollardan istek tatmini yaşanmaktadır. Yapay tatmin bireye kısa periyodik bir doyum sağlamaktan öteye geçmemektedir. Kolay elde edilen objeler, süratli bir biçimde kaybedilmektedir. Evvelki depresyon yazılarımızda belirtildiği üzere depresyonun temel sebebi ketlenen libido ve kaybedilen objedir.
Günümüzde çocukluk, ergenlik ve yetişkinlik periyodu için çok sayıda depresyona sebep olabilecek örnekler sunulabilir. Her bir periyot için birer örnek vermek yazımızda yer alan teorik açıklamaların kavranmasını kolaylaştıracaktır.
Çocukluk devri incelendiğinde, ebeveynlerin; çok küçük yaşlardan itibaren çocuklarına sundukları tablet, akıllı telefon, bilgisayar, televizyon üzere vakit geçirme araçları vardır. Bireyin doğumuyla başlayan gereksinimlerine baktığımızda bu araçların hiçbirinin çocuğun ruhsal gelişimine hizmet etmediğini görmekteyiz. Çocuk doğumundan kısa bir müddet sonra dilek objesinden yoksun kalır. Arzulanan anne yahut baba yerine çeşitli teknolojik aletler geçmektedir. Bu bireyin birinci olmasa da hayatının kalanına tesir edebilecek en uzun vadeli depresyonudur.
Ergenlik periyodundaki bireylere evvelki yıllarda sunulan imkanlar, çeşitli sebeplerle ellerinden alınmaktadır. Bu sebepler aileden aileye nazaran değişmekte fakat hareketler birçok aile için sabit kalmaktadır. Bu süreci tahlil ettiğimizde karşımıza kolay bir kısıtlamadan fazlası çıkmaktadır. Bireyin halihazırda kaybetme korkusu vardır. Bu kısıtlama olarak görülen aksiyon, kişi için kaybetme telaşını tetiklemektedir. Bir başka deyişle kastrasyon korkusunu tekrar hatırlatmaktadır. Ergenin depresyon yaşamasının nedenlerinden bir tanesi olarak sunulabilir.
Yetişkin bireylerin hayatlarındaki depresyonu açıklamak için genel geçer bir örnek vermek uygun olacaktır. Biyolojik olarak muhakkak yaştan sonra bayan ve erkek için cinsel üretkenliğin ortadan kalktığı periyotlar vardır. Andropoz ve menopoz periyotları bireyin temel istek kaynağı ve motivasyonundan mahrum kaldığı devirdir. Bu süreçte, yetişkin bireylerin depresyona yatkınlıkları biyolojik ve ruhsal olarak bilinmektedir.
Rastgele bir ruhsal rahatsızlıkta bir genelleme yaparak kriter belirlemek mümkün değildir. Lakin bireylerin farkındalıklarını artırmak ismine teorik bilgilere günlük hayatta karşılık gelebilecek örnek sunulmuştur.
