Depresyon ve anksiyete bozukluklarının bilişsel kuramına nazaran kişinin karşılaştığı bir olay sonrası resen ortaya çıkan fikirlerine otomatik niyet denir. Otomatik fikirler olaylara olan bakışımızı ve nasıl reaksiyon verdiğimizi etkilerler. Otomatik kanılar orta inançlara, orta inançlar da temel inançlara dayanır.
Temel inançlar
↓
Orta İnançlar
↓
Otomatik Niyetler
Temel inançlar en kıymetli inanç seviyesidir, geniş kapsamlı, değişmesi güç ve epeyce genellenmiştir, ebeveyn tavırları, mizaç, geçmiş tecrübeler ile şekillenirler. Temel inançlar, orta inanç sınıfının ortaya çıkmasına sebep olur. Orta inanç sınıfı ise tavır, kural ve varsayımlardan oluşur, temel inançlara nazaran daha az katı ve daha az genellenmişlerdir.
Örneğin:
Temel İnanç:Yetersizim.
Orta İnanç: Zor birşeyi yapmaya çalışırsam başaramayacağım.
Otomatik Niyet: Bu mevzu çok güç, anlayamıyorum, asla anlayamayacağım.
Bu otomatik niyet sonrası kişinin duygusal reaksiyonu hamasetin kırılması, fizyolojik yansısı bedeninde yük hissetmesi, davranışsal yansısı ise çalışmayı bırakıp tv izlemek olabilir. Diğer bir deyişle tepkilerimiz otomatik niyetlerimizle şekillenir.
Bilişsel davranışçı terapi, kişinin fonksiyonsuz otomatik niyetlerini tespit ederek onların yerine alternatif/gerçekçi düşünce geliştirmesini sağlar. Alternatif/gerçekçi düşünceler otomatik niyetlerin yerini aldığında şahısların karşılaştıkları durumlara daha işlevsel tepki vemeleri sağlanır.
Aşağıda panik atak geçiren bir kişinin otomatik fikirleri ve kullanabileceği alternatif düşünceleri listelenmiştir.
Otomatik Fikir: Kalp krizi geçireceğim.
Alternatif Fikir: Şu an kalbim süratli çarpıyor fakat bu kalp krizi geçireceğim manasına gelmez. Spor yaparken ve merdivenden çıkarken de kalbim süratli çarpıyor. Ne bunlarda ne de bir panik atakta kalp krizi geçirmedim.
—
Otomatik Fikir: Asla iyileşmeyeceğim.
Alternatif Fikir: Psikoterapi görerek uygunlaşan çok sayıda insan var, ben de elimden geleni yapıyorum, pekala onlardan biri olabilirim.
—
Otomatik Niyet: Delireceğim.
Alternatif Fikir: Delirmek daha farklı birşey. Ben meczup değil telaşlıyım ve korkuyorum. Bedenimi ve niyetlerimi denetim etmekte zorlanıyorum ama bu meczup olduğum manasına gelmiyor.
—
Otomatik Fikir: Ya panik atak sırasında bayılırsam?
Alternatif Niyet: Daha evvel çok kez panik atak geçirdim ve hiç bayılmadım.
—
Otomatik niyetleri alternatif kanılarla değiştirirken dikkat edilmesi gereken şeylerden biri otomatik kanıyı hakikat tespit etmektir. Otomatik fikir olarak orta inanç ve temel inançları değiştirmeye çalışırsak bu psikoterapi başlangıç için yanlışsız bir adım olmayacaktır zira bu inançlar daha katıdır.
