<
<
<
<
Genel Sağlık

Çocuklarda Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu’nun (DEHB) temel özelliği, kalıcı ve daima olan dikkat müddetinin kısalığı, engellemeye yönelik kontrol eksikliği nedeniyle davranışlarda ya da bilişte ortaya çıkan ataklık ve huzursuzluktur.

Bunun sonucu olarak çocukta gelişimsel olarak aşağıdaki 3 temel sorun ortaya çıkmaktadır:

  1. Kısa dikkat müddeti

  2. Yetersiz dürtü denetimi

  3. Çok hareketlilik

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu çok hareketlilik, dikkat sıkıntıları ve istekleri erteleyememe belirtileriyle ortaya çıkan bir ruhsal bozukluktur. Bir çocukta Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu var denilebilmesi için akranlarıyla kıyaslama doğrudur. Şayet akranlarıyla karşılaştırıldığında hareketlilik ve dikkat dağınıklığı çok fazlaysa, oyun oynamasına ve akranlarıyla sağlıklı bağlantılar kurmasına mahzur oluyorsa Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu’ndan kelam edilebilir.

Aileler yardım için gerekli yerlere baş vurduğunda Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu olan ve bilhassa çok hareketlilik belirtileri ön planda olan çocuklarını “düz duvara tırmanır”, “onu bir yerde zapt etmek imkansız”, “”ele avuca sığmaz”, “beş dakikadan fazla yerinde oturmaz”, “oyun oynarken koldan kola konar” üzere sözlerle anlatırlar.

Belirtileri:

-Aşırı Hareketlilik ve Dürtüsellik Belirtileri:

  1. Birçok vakit elleri, ayakları kıpır kıpırdır ya da oturduğu yerde kıpırdanıp durur.

  2. Birçok vakit oturması beklenen durumlarda oturduğu yerden kalkar.

  3. Birçok vakit uygunsuz olan durumlarda koşuşturup durur ya da tırmanır.

  4. Birden fazla vakit sakin bir biçimde,boş vakitleri geçirme aktifliklerine katılma ya da oyun oynama zorluğu vardır.

  5. Birçok vakit hareket halindedir ya da motor tarafından sürülüyormuş üzere davranı.

  6. Birden fazla vakit çok konuşur.

  7. Birden fazla vakit sorulan soruların soru tamamlanmadan evvel karşılığını yapıştırır.

  8. Birçok vakit sırasını beklememe zahmeti vardır.

  9. Birden fazla vakit diğerlerinin kelamını keser ya da yaptıklarının ortasına girer.

  10. Çok hareketlilik yahut kıvranma

  11. Yerinde oturmada zahmet

  12. Dikkatin kolay dağılması

  13. Sıklıkla bir şeyler kaybetme

  14. Kuralları takip etmede zahmet

  15. Sessizce oynamada zahmet

  16. Oyunlarda sırasını beklemekte zahmet

  17. Bir aktiviteden öbür aktiviteye kayma

  18. Sıklıkla tehlikeli aktivitelerle uğraşma

             Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu olan kimi çocukların annelerine,çocuğunda belirtilerin ne vakit  başladığı sorulduğunda alınan karşılık çok enteresandır. Anneler daha gebeyken öbür çocuklarından daha hareketli olduğunu hissettiklerine belirtmektedirler. Birçok anne-baba ise çocuklarının farklı olduğunu bebeklik devrinde ve erken çocuklukta algılarlar. Emekleme devrinde bile bu çocukların bir taraftan öbür tarafa ,bir oyuncaktan başkasına atladıkları ve kucağa alınmaktan,kucağa alınsa bile kucağında olduğu kişinin durmasından hoşlanmadıkları gözlenmektedir.

Sıklık:

             Kızlarda ve erkeklerde görülme sıklığı farklılık gösterir. Erkeklerin kızlardan 4-8 kat daha yüksek oranda Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu olma mümkünlüğü bulunmaktadır. Ayrıyeten erkeklerde çok hareketlilik, yıkıcı davranışlarda bulunma, dürtüsellik (istekleri erteleyememe) belirtileri gösteren tip fazlayken,kızlarda daha çok dikkatsizlik belirtileri gösteren tipin fazla olduğu bilinmektedir.

             Tüm toplumlarda ortalama %3-5 sıklıkta görülmektedir. Yani ortalama olarak her 30-50 çocuktan birinin Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu olduğu düşünülmektedir.

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu’nun Nedenleri:

.       Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu’nun oluşumundan tek bir etkenin sorumlu olmadığı, biyolojik, yapısal ve çevresel bir çok etkenin bir ortaya gelmesiyle oluştuğu görülmektedir.

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu’na Eşlik Eden Meseleler:

             Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu olan çocukların büyük bir kısmı bu bozukluğun belirtilerinin yanı sıra başka birçok alanda sıkıntılar yaşamaktadırlar. Bunlar ortasında en  “Öğrenme Bozuklukları” üzere okul muvaffakiyetini düşüren etkenler “Karşıt Olma Karşı Gelme Bozukluğu” üzere çocuğun topluma ahengini zorlaştıran ve “Depresyon ve Tasa Bozuklukları” üzere değerli ruhsal sıkıntılarla karşılaşılmaktadır.

D.E.H.B. OLAN ÇOCUKLARIN AİLELERİNE TEKLİFLER

    Çocuğunuzu olduğu üzere kabul edin; anne-baba olarak birbirinizi suçlamayın. Ayrıyeten çocuğunuzu, aileye verilmiş bir ceza olarak görüp onu da suçlamayın.

    Tanının, çocuk psikiyatristi tarafından konulması ve tedaviye başlanması gerektiğini unutmayın.

    Bu çocukların tedavilerinin uzun bir vakit dilimini kapsayacağını bilin.

    Uygulanacaksa ilaç tedavisinin ne kadar devam edeceği çocuk psikiyatristi tarafından belirlenir. Tabibin tekliflerini uygulamak kıymetlidir. Çocukta tedavi sürecinde hiçbir değişiklik yoksa, tabibine bu durumu kesinlikle bildirin.

    Doktor +Aile +Öğretmen işbirliği ile sorunun üstesinden gelinebileceğini unutmayın.

    Çocuğunuzu, öbür çocuklarla kıyaslamayın. Bu,olumsuz davranışı düzeltmeyeceği üzere ona olan sevginiz konusunda kuşku yaratacaktır.

    Bu çocuklar ilgi duydukları hususa ağırlaşmakta zahmet çekmezler. Bu nedenle konutta yapacağınız çalışmaları oyun haline getirin.   Örneğin; Labirent, bulmaca, çizgi çalışmaları yaptırın. Belli fotoğrafları, halleri makasla kesip çıkarmasını, sonra öbür yere yapıştırmasını sağlayın. Tıpkı fotoğrafları eşlemesini öğretin. Delikli boncukları ya da düdük makarna vb. ipe dizmesini sağlayın. Hamur ya da çamur ile çalıştırın; avuç içinde yuvarlak yapmasını, daha sonra kendi dilediği formları yapmasını sağlayın. Boyanmış olan örneklere baktırarak benzerilerini boyattırın. Lego ve Puzzle çeşidi oyuncaklarla oynamasını sağlayın. Yarım vidalanmış vidayı sıktırmak, çekiçle çivi çaktırmak üzere çalışmalar yatırın.

    Ufak öbekler halinde dökülen mercimek ya da pirinç tanelerini toplamasını isteyin. Eldiven giydirip çıkartma, fermuar açtırıp-kapatma, sıkı kavanoz kapağı açtırıp-kapattırma uygulamaları yaptırın.

    “Çok dikkatsizsin “, “Sana kırk defa söyledim, hala dikkat etmiyorsun”, “Önüne bak” üzere cümleler çocukta yetersizlik ve becerisizlik hislerini pekiştirir.

    Göz teması kurarak konuşun.

    Ayrıntılı ve uzun açıklamalı konuşmalardan kaçının; açık ve kısa yönergeler verin.

    İşin ya da hususun tamamını öğretmek yerine basamak basamak öğretmeye çalışın.

    Okul ödevlerini, öğretmenden hergün gidip şahsen alın.

    Okul ödevlerinde; çalışma müddetlerini kısaltın ve sık orta verin. Ortaların kısa olmasına (örneğin;10 dk. kadar ) dikkat edin.

    Öğrettiğiniz herşeyi çok sık tekrarlayın ve alışkanlık haline gelmesini sağlayın.

    Yanlış yaptığında ;azarlamayın, çok reaksiyon göstermeyin. “Hayır, yanlış davranış!” komutunu verin.

    Kurallar koyun ve kuralların uygulanmasında tavizkar olmayın.(Yapılmasını istediğiniz ve istemediğiniz davranışları açık olarak çocuğa bildirin. Okuma-yazma biliyorsa bunları tek tek yazarak odasının muhakkak yerlerine asın.)

    Olumlu istikametlerinin görülmesine, sevilmeye ve öbür çocuklardan daha fazla ödüllendirilmeye muhtaçlıkları vardır. Olumlu davranışlarını fark edin ve ödüllendirin. D.E.H.B.li çocuklar sabırsız olduklarından işi yaptıktan çabucak sonra onay beklerler. Örneğin; çocuğunuz diğer şeylerle ilgilenmeden 10 dk. boyunca ödeviyle ilgilendiyse, ödüllendirmek için akşam yemeğini beklemeyin.          

    Ders çalışma ortamında uyarıcıların olmamasına, aydınlatma ve ısı nizamının yeterli ayarlanmış olmasına, dikkat edin. Çalışma masasının yalnızca çalışma için kullanılmasına; yemek yeme, oyun oynama vb. etkinliklerde kullanılmamasına dikkat edin.

    Kullandıkları araçları gereçleri makûs kullandıkları ve sık kaybettikleri vakit, yenisini almak yerine, kendi harçlığından para biriktirerek yenisine kavuşmasını sağlayın.

    Sportif yada toplumsal faaliyetlere yönlendirin.

    Çocuğunuzu arkadaş edinebileceği yerlere götürün, arkadaşlık kurup oynamasına yardımcı olun.

    Çarşı-pazar üzere toplu yerlere götürün, dış etraf ile irtibatını geliştirmesini sağlayın.

    Ev dışı ortamlarda etraf ile ilgili bilgiler verin.(Trafik işaretleri, binalar, mağazalar vb.)”Gördün mü ,bak! “ diye sorun.

    TV.,bilgisayar ve görüntü oyunları sınırlanmalıdır. İlköğretim çağındaki çocukların en çok  bir buçuk saat vakit geçirmeleri kafidir.

    Çalışmalarınızda sabırlı, anlayışlı, sevecen, kararlı ve dengeli bir tutum sergileyin.

    Çocuğunuza itimat verip, kimi aktiflikleri başarabileceğine inanmasını sağlayın.

    Ailenin tüm bireylerinin bu sürece katılması, çok disiplin ve çok müsamahadan uzak, çocuğun ihtiyaçlarına hassas ve dengeli olması çok kıymetlidir.

    Öğretmen seçiminde; tercih erkek öğretmenden yana kullanılırsa, daha başarılı sonuçlar alınmaktadır. Bunun nedenin erkek öğretmenin, otoriteyi temsil etme özelliğinin daha bariz olmasından kaynaklandığı düşünülebilir.

D.E.H.B.OLAN ÇOCUKLARIN ÖĞRETMENLERİNE TEKLİFLER

Hiperaktivite teşhisi tıbbi bir teşhistir ve sırf alanlarında uzmanlaşmış çocuk psikiyatristleri tarafından konur. Hiperaktivite çoklukla başa çıkılabilen bir durumdur. Tedavi aile ve öğretmenin iştiraki ve profesyonel bireylerin ( çocuk psikiyatristi, psikolog, ruhsal danışman vb.) uyumu ile gerçekleşir. Tedavi için altın devir okul öncesi ve okul çağının birinci yıllarıdır. Tedavi çocuğun öğrenme ahengini zorlaştıran yapısal ve çevresel etkenlerin ortadan kaldırılması ya da etkisizleştirilmesinden ibarettir. Tabip tarafından çocuğa verilen ilacın hayatı kolaylaştırmak ve sıkıntılı periyotlarını süratle aşmak için bir araç olduğu ve süreksiz müddet ile sonlu olduğu düşünülmelidir.(Ağrı kesici,ateş düşürücü ilaçların kullanım gayesi gibi)İlacın tesiri birinci 30 dk.sonrasında kendini göstermeye başlar, çoklukla 3.saatin sonuna gerçek hafifler ve 4.,5.saatlerde sıfırlanır. İlaç, ders muvaffakiyetini tek başına artıran bir öge değildir. Fakat değerli bir yardımcı olarak düşünülebilir. Öğretmen; hiperaktif çocuğun davranışlarındaki değişiklikler ile ilgili aile ve tabibine geri bildirimlerde bulunmalıdır.

    Her çocuğun muhtaçlıkları farklı olacaktır. Bu farklılık gözetilerek gereksinimlerin karşılanması gerekir. Yani sınıftaki bütün çocuklara eşit davranmak demek, hepsine birebir davranışı göstermek değildir. Sınıftaki, her çocuğun kişisel gereksinimlerini gözeterek davranın.

    Adı çıkan çocuklar, imajlarını bir türlü değiştiremedikleri için sınıfta maksat tahtası olma tehlikesi ile karşı karşıyadır. Bu duruma meydan vermeyin.

    Diğer çocukların aşikâr etmeden yaptıklarını; apaçık yaptıklarından eforlarına kimseyi inandıramazlar. Farkında olmadan bu tuzağa düşmeyin, tıpkı davranışı gösteren öbür çocuklara daha hoşgörülü yaklaşmayın.

    Öğrencilere uymaları gerekli kurallar ve kendilerinden beklenen davranışları açık olarak anlatın, sınıfta yapılabilecek ve yapılamayacak hareketlerin neler olduğunu öğretin. Sınıf büsbütün sessizleşmeden yönerge vermeyin. Talimat verirken;

    -Canlı, açık bir lisan kullanın, kısa konuşun.

    -Her seferinde tek talimat verin.

    -Konuşurken, göz teması kurun.

    Mümkünse, yapılmasını istediğiniz davranışı gösterin. Vakit zaman çocuğun talimatı anlayıp anlamadığını denetleyin ve gerekiyorsa talimatı tekrarlayın.

    Kurallara uymanın ve uymamanın sonuçları ile istenilen biçimde davranmanın ve davranmamanın doğuracağı sonuçların neler olacağını belirleyip, öğrencilere anlatıp, sıkça tekrarlayın.

    Sınıf kurallarının daha yeterli benimsenmesi için, kuralların öğrenciler tarafından tartışılmasına, karara bağlanmasına ve yazılmasına fırsat verin. Örneğin;

    -Sınıfa çalışmak için gelin.

    -Ellerinizle, ayaklarınızla ve eşyalarınızla, oburunu rahatsız etmeyin.

    -Sınıf arkadaşlarınıza karşı nazik olun.

    -Kurallara uyun.

    -Dikkatinizi toplayın.

    -Çalışırken sessiz olun vb. talimatlar sınıfın besbelli bir yerine yazılabilir.

    Konulan kuralların münasebetlerini örneklerle açıklayıp, sınıfta tartışın.

    Çalışmalarınızda, anlayışlı, sabırlı, esnek, sevecen ve dengeli olmaya çalışın.

    Sorunları yaşamadan evvel önlemeye çalışın.

    Tutarlı ve evvelce hazırlanmış bir programa nazaran davranın.

    Öğrenciye evvelce kestirim edebileceği biçimde davranın.

    Öğrencinize tek başına tamamlayabileceği kadar iş verin.

    Öğrencinin dikkatli ve âlâ odaklanabilen, öğrencilerin ortasına oturmasını sağlayın.

    Sınıf içinde öğretmenle daima temas kurabileceği ve dikkatini dağıtmayı engelleyecek bir yerde yani en ön ve pencereden uzak bir sırada oturmasını sağlayın.

    Gerektiğinde fizikî temas yoluna başvurun. Örneğin; omzuna ya da sırtına dokunun.

    Her öğrenciye eşit kelam vermeyi sağlamak için; öğrencinin isminin üstüne yazılı olduğu bir deste kart kullanın, kartlardan rastgele bir isim çekin ve kartı tekrar dayanağa katın.

    Ödevlerini küçük kesimlere ayırarak basamaklar halinde ve neden-sonuç ilgisi ile verin.

    Ders anlatırken olabildiğince görsel, işitsel ve hareketli araçlar kullanın. Mümkünse bu araçların kurulması ve kullanılmasında ondan yardım alın.

    Çocuk derste olmadığı bir vakit, başka öğrencilere, D.E.H.B. olan öğrenci ile ilgili olarak; vakit zaman dikkatini toplamakta zahmet çektiğini lakin yardımsever ve âlâ niyetli olduğunu kendilerin de onu ortalarına alarak yardım etmeleri gerektiğini vurgulayın.

    Sınav değerlendirmesi yaparken dikkatinin dağınıklığını göz önünde bulundurun kelamlı imtihanlarda daha başarılı olduğu gerçeğini göz önüne alın. Yazılı imtihanları ise çoktan seçmeli olarak yapın.

    Bu çocuk için tedbir alınırken başka çocukların dikkatini çekecek aşırılıklardan kaçının.

    Çocuğun olumsuz reaksiyon göstermesine neden olacağı için, sıklıkla sınıf değişikliği yapılmasını önleyin.

    Sık sık tahtaya kaldırıp, silmeniz gereken yazıları sildirin, sınıfta dağıtılması gereken malzemeleri ona dağıttırın.

    Yüzme, basketbol, futbol, folklör üzere ağır hareket getiren toplumsal, sportif ya da kültürel etkinliklere iştirakini sağlayın.

    Acele ve özensiz yaptığı işleri tekrar denetim etmesini isteyin, verilen vazifeler ortasında kısa molalar verin.

    Grup içi çalışmalarda yer aldıkları sürece, kendilerini güdülenmiş hissedecekleri için küme çalışmalarına ehemmiyet verin.     

    Konusu verilmiş ya da özgür bahisli fotoğraf çalışmaları, parmak boyası yaptırın, müzik çalışmalarında müzik söyletin.

    Ders hususlarını işlerken uygun mevzularla ilgili gazete ya da mecmualardan, fotoğraf ya da yazıları keserek getirmelerini isteyin.  

    Çocuğun sevilme, beğenilme, övgü üzere ihtiyaçları olduğunu unutmayın, olumlu davranışlarını fark edin ve ödüllendirin. Örneğin; “Ali sessizce sıraya girmen ne hoş, aferin sana! Hepiniz bu türlü yerlerinize yerleşip dinlenmeye hazır olduğunuzda, çok memnun oluyorum. Ayşe’nin kelam istemek için elini kaldırmasını ve kendisine kelam verilmesini sessizce beklemesini beğeniyorum. Teşekkür ederim Ayşe.”vb. üzere.

    Öğrencilerin somut dokunabilir ödül almak çok güzeline gidecektir. Örneğin; Öğretmenle birlikte yenecek bir yemek kazanmak, bir oyunu yönetmek ya da oyundaki ekiplerden birinin kaptanı olmak, düşük not aldığı bir testin geçersiz sayılacağını bilmesi, fazladan boş vakit kazanmak, öğrencinin seçtiği bir şeyi sınıfa getirerek arkadaşlarına göstermesine müsaade vermek. (Bir oyuncak, beslediği kuş vb.)

    Bu çocukları cezalandırmak için dersten çıkartmayın, zira derste sıkıldıklarından bu ceza ödül üzere olacaktır.

    Dikkat eksikliği ya da hiperaktif öğrenci için orta verme ve kümeden uzaklaştırma formülü uygulayın. Örneğin; “Can, ellerini ve ayaklarını ebediyen kendine saklamalısın. Şayet bunu başaramayacaksan o vakit lütfen, masana git!(Ya da ayrılan sandalyene otur!) ve diğerlerini rahatsız etmeden durabileceğine inandığın vakit ortamıza katıl” denebilir. Ya da sırasında etrafına rahatsızlık vermeden oturamayan öğrenciden muhakkak bir mühlet ayakta durması istenebilir.

Please follow and like us:
Pin Share
Etiketler

İlgili Makaleler

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir