Hepimizin çokça rastladığı bir durumdur özgüven eksikliği. Birçok ebeveyn çocuğunun çok pasif olduğundan diğerleriyle konuşmaya çekindiğinden yakınır, kimi öğretmen birtakım öğrencilerinin derste parmak kaldırmaya çekinmesinden bahseder. Tüm bu süreçlerin gerisinde ise farklı faktörler yatar.
Öyleyse nedir bu faktörler? Ne oluyor da çocuklar özgüven marifetlerini geliştiremiyor bir bakalım.
Bu yazıyı okumadan evvel bir ebeveyn olarak yahut bir eğitimci olarak etrafınızdaki çocukların özgüvenlerini geliştirmek için neler yaptığınızı bir düşünmenizi rica ediyorum.
Terimsel olarak özgüven kişinin kendisine yönelik öz paha, öz hürmet ve öz beğeni algılarının müspet olmasıdır. Kişi kendisine karşı bedelsiz, saygıyı hak etmeyen ve kendi becerinden imajından şad olmayan bir bakış açısı geliştirdiğinde öz itimat eksikliği baş göstermeye başlıyor.
Pekala ne oluyor da kişi kendisine karşı bu formda olumsuz bir algı geliştirebiliyor?
Bu sorunun karşılığı, çocuğun dünyaya geldiği birinci devir süreçlerine dayanmaktadır. Çocuk annesi ile inançlı bir bağlanma gerçekleştiremediğinde düşünsel olarak değil lakin duygusal olarak birinci olumsuz hisler gelişmeye başlar. Bebeğin muhtaçlıkları ihtiyaç duyduğu anda karşılanmadığında, anne ile göz kontağı sağlanmadığında ve bebek annesinden sevgi ve şefkat görmediğinde özgüven eksikliğinin duvarları örülmeye başlar.
Bu süreci olumsuz olarak etkilemeye devam eden bir öteki faktör ise fazla eleştirel ve kaygılı-tutarsız anne-baba tavrı. Daima eleştirilen çocuk bir mühlet sonra kendisini her şeyi yanlış yapan, maharetsiz, işe yaramaz biri olarak algılamaya başlar. Korkulu ve tutarsız anne-baba tavrında ise çocuk ailenin daima korkulu davranışları nedeniyle kendisini geliştiremez, dışarıya açamaz, ailenin daima tavır değiştirmesi nedeniyle de sağlıklı kararlar alıp uygulayamaz. Daima çatışan ebeveynlerin olduğu aile ortamı da bir öteki kıymetli faktördür. Bu türlü bir ortamda çocuk kendisini inançta hissetmeyebilir. Kendisi yüzünden ebeveynlerinin hengame ettiğini düşünerek kendisine yönelik suçlayıcı bir niyet yapısı geliştirebilir. Çocuğun şiddete uğruyor olması ise benlik ve bedellilik algısını büsbütün yok eden bir durumdur. Bu durum çocuğun kendisini bedelsiz, işe yaramaz, daima sorun çıkaran bir varlık olarak algılamasına neden olur. Bilhassa okulda özgüven eksikliğine neden olan husus ise çocuğun akademik zorlukları karşısında ebeveyn takviyesi alamamasıdır. Örneğin matematikte bir mevzuyu anlamayan ve bu bahisten ödev alan çocuk meskende aile üyelerinden dayanak alamaması durumunda kendini yetersiz, çaresiz ve işe yaramaz olarak algılayabilir bu nedenle de okul ortamında kendisini daha geride tutabilir. Bilhassa okul öncesi periyottaki çocukların, ailelerinin dâhil olduğu inanç sistemi çerçevesinde günah, ayıp, Allah seni çarpar üzere tabirlerle yargılanması da çocuğun kendisine yönelik benlik algısının bozulmasına katkı sağlayacak özgüven eksikliğini destekleyecektir. Toplum ve medya da değerli faktörlerden bir başkasıdır. Toplumsal yargılamalar, toplum içerisinde ayrıştırmaların, karşılaştırmaların yapılması, medyanın bilhassa ergenlik devrindeki çocuklar için ülkü kişi profili çizmesi ve çocukların bu profile ulaşmak isterken kendilerini kabullenememeleri buna bağlı olarak eksik, maharetsiz, uyumsuz, toplum dışı olarak algılamalarına neden olmaktadır.
Üstte bahsetmiş olduğum bütün faktörler çocukların benlik, öz bedel, öz hürmet, öz beğeni algılarını bozarak, aile, eğitim ve toplumsal hayatını, kendi iç dünyasını olumsuz olarak etkilemektedir.
Durum bu kadar değerli iken Çocukların özgüvenlerini nasıl geliştireceğiz? Sorularını duyar üzereyim.
Öncelikle birinci bebeklik periyodunda anne ile bebek ortasında inançlı bir bağlanma gerçekleştirilmelidir. Bebek annesinden gereksinim duyduğu sevgi, ilgi ve bakımı alabilmelidir. Çocuklar yeni bir şeyler öğrenmeye ve keşfetmeye başladığında ise bu davranışları engellenmemelidir. Çocuğun keşfettiği yahut yeni öğrendiği husus üzerinde ebeveynler çocuklar yardıma gereksinim duyduğunda yardımcı olmalıdır. Çocuklara başardıkları şeyler için motivasyon mükafatları verilmelidir. Fakat bu ödüllendirme makul olmalıdır. Aferin, Bravo, şahanesin üzere motivasyon cümleleri muvaffakiyetleri akabinde kullanılmalıdır.
Tüm bunların yanında yeterli bir rol model olmalısınız. Şayet ebeveyn olarak sizlerde kendinizde özgüven eksikliği olduğunu hissediyorsanız unutmayın yanınızda sizleri birebir kopya eden çocuklarınız var bu nedenle çocuğunuzun öz inanç eksikliği ardında sizden almış olduğu davranış modelleri olabilir.
Çocuklarınıza yönelik haksız tenkitlerde bulunmayın. Yaptığınız tenkitleri açıklayın.
Çocuklarınızın yapamadıklarından çok yapabildiklerine odaklanın. Başarılı oldukları alanlara yönlendirerek bu taraflarını geliştirmelerine yardımcı olun.
Çocuklarınıza irtibata açık olduğunuzu hissettirin. Sizden yardım alabilme konusunda kendilerini inançta hissetmelerini sağlayın.
Akademik manadaki başarısızlıklarını yargılayarak ve etiketleyerek gündeme getirmeyin. Yani tembelsin, akılsızsın üzere sözlerle etiketlemek yerine bu hususta eksik olan neydi?, Sence daha başarılı olabilmemiz için neye muhtaçlığımız var? üzere sorularla kendi eksiklerini fark etmesini ve bu eksikleri gidermek için motive olmasını sağlayın.
Yapmış oldukları kusurlar karşısında orantısız cezalar vermeyin. Mümkünse hiç ceza vermeyin. Olumsuz davranışı ve sonuçlarını üzerine konuşun. Her vakit yanında olduğunuzu ve onu desteklediğinizi kendisine hissettirin.
Çocuklarınıza vakit ayırın ona bedelli olduğunu, onu önemsediğinizi hissettirin.
Çocuğunuza ve sonlarına hürmet duyun. Şahsî alanına girdiğinizde müsaade isteyin. Bu ona özsaygı hissini geliştirmesinde yardımcı olacaktır.
Ve en değerlisi çocuklarınıza sevginizi gösterin bu kendisini kabul edilmiş ve sevilmeyi hak eden biri olarak algılamasını sağlayacaktır.
