Alkol , uyuşturucu unsurlar ve bağımlılık

Sana, şarap ve kumar hakkında soru sorarlar De ki: Her ikisinde de büyük bir günah ve beşerler için bir kadro yararlar vardır Fakat her ikisinin de günahı yararından daha büyüktür Tekrar sana yeterlilik yolunda ne harcayacaklarını sorarlar “İhtiyaç fazlasını” de Allah size âyetleri bu türlü açıklar ki düşünesiniz (Bakara 2/219)

Az ölçüde alkolüninsan bedeninde rahatlama,sedasyon,neşelenme haz duygusu üzere ruhsal faydalı tesirleri olmasına karşın tekrar ruhsal makus tesirleri ve aşağıda bahsedeceğimiz nedenlerden dolayı bedendeki her hücreye ziyanı vardır.

Alkol kimya endüstrisi için değerli bir çözücü olup insan organizmasına yabancı bir casustur. Alkol (C2H5OH) kullanımı yahut alkol bağımlılığının pek çok ekonomik ve toplumsal boyutu bulunmaktadır.

Karaciğer bedene alınan çabucak hemen tüm besin hususlarını metabolize ederek bedende faydalı formlara dönüştürürken, bir kısmını ise suda çözünen hale dönüştürerek zararsızlaştırmaktadır. Kimyasal forma bulunan pek çok ilaç, toksin (aflatoksin, amanitin ) ve alkol ise insan organizmasına birer yabancı olup karaciğer tarafından zararsız yahut en az ziyanlı hale getirilmektedir. Bedene alınan alkolün %5-15 lik bir kısmı tez ve idrarla dışarı atılıp geri kalanı karaciğer enzimlerince metabolize edilmektedir. Etilalkol olarak isimlendirilen ve halk ortasında ispirto olarak da bilinen alkol bedenimizde güç de dönüşmektedir. Bu bakımdan bakıldığında alkolun canlı organizmaya faydası olduğu düşünülebilir! Halbuki insan organizmasının bir bütün olarak düşünecek olursak hücrelerimizde onlarca hatta yüzlerce metabolik çevrimler meydana gelmektedir. Her bir çevrimde yaklaşık 10 enzim tarafından katalizlendiğini düşünürsek binlerce enzim sistemi bulunmaktadır. Ve bu metabolik yollar ebediyen birbiri ile ahenk içinde ve zincirleme bir halde çalışmaktadır. bedene alınan alkolün büyük çoğunluğu karaciğer hücreleri tarafından metabolize edilerek güce dönüşmektedir. Ancak insan organizmasında proteinler, şekerler ve yağların sindirimleri ve bu sindirimlerde rol alan enzimler, oluşan orta eserler ve açığa çıkan güç ölçüleri ortasında da bir istikrar bulunmaktadır. Alkol kullanımı bu dengeyi bozmaktadır. İstikrar bozulunca örneğin dopa ve dopamin denen beyefendisine sinyal taşıyan nörotransmtterajanlar üretilemez ve bir sarhoşluk hasıl olur. Bunun üzere protein metabolizması, yağ metabolizması bozulmaktadır.

Tüm canlı organizmalar çözücü olarak yalnızca suyu kullanmaktadır. Tabiatta suyun yerini tutacak hiçbir çözücü bulunmamaktadır. Suyun bir ekip fizikî ve kimyasal özellikleri onu canlılar için vazgeçilmez yapmaktadır. Alkol, hücre dış duvarlarınılarını (hüre bütünlüğünü sağlar) ve hücre içinde bulunan pek çok organelin membranını (Örn. mitokondri, ribozom, lizozom, edoplazmik retikulm) çarçabuk çözebilmek suretiyle üç boyutlu konformasyonunu (natural) değiştirmektedir. Canlılarda yer alan tüm biyokimyasal yapılar (membranlar, DNA, RNA, proteinler vs) sürekli iç boyutlu yapıları ile işlev gösterirler. Alkol ise natural yapının değişmesine neden olmaktadır. Aslında bunu bir örnekle gözlemleyebiliriz.

Elimize iki adet deney tüpü alalım ve her ikisine doğal bir protein olan yumurta akından eşit oranlarda kolaylım. Birinin üzerine su ve başkasının üzerine alkol ek edelim ve tüpleri hafif bir şeklide elimizle alt üst edip karıştıralım. Alkol ek dilen tüp de bulunan proteinin beyaz çökelek oluşturduğunu ve su ek edilende hiçbir değişim olmadığını gözlemleriz. Burada kullanılacak alkolün yüzdesi hiç kıymetli değil. En derişik alkolden en seyreltik alkole kadar tıpkı etkiyi gözlemleriz. Burada ne oldu sanki. Proteinin doğal konformasyonu değiştiğinden protein artık suda çözünmeyip çökelek oluşturmaktadır.

Karaciğer de canlıyı korumak için alkolü metabolize etmek yani parçalamak suretiyle bedenden uzaklaştırmaya çalışmaktadır. Uzaklaştırırken de parçalanma eserleri güce dönüşmektedir, güç fazlalığı yağlanmaya, yağlanma fazlalığı kilo alımı ve kalp damar sağlıksızlıklarına, şeker sağlıksızlığına ve kansere neden olmaktadır. Ayrıyeten üstte da kelam edildiği üzere başka etkin olması gereken pek çok metabolik yolun durmasına neden olmaktadır. Az ölçüde da olsa daima olarak alkol alınımında karaciğer kapasitesinin üzerinde çalıştığından ötürü karaciğer yapması gereken işleri ertelemekte ve tekrar istikrar bozulmaktadır. Karaciğerin detoksifikasyon sistemi bozulunca dışarıdan alınan pek çok ilaç ve toksik casusun da yıkılıp uzaklaştırılmasıgüçleşmekte ve bunlardan ötürü hür radikaller denen hücrede birikip hücre vefatına neden olanajanların çoğalmasına neden olmakta ve hücre ömrünü kısaltmaktadır . Ayrıyeten ve daha değerlisi hür radikaller son derece etkin moleküller olup önlerine çıkan çabucak her molekül ile tepki verme yeteneğine sahiplerdir, ve gen mutasyonlalarına neden olmaktadırlar. Genlerin mutasyonu ise DNA nın denetimsiz çoğalmasına ve kansere neden olmaktadır. Sonuç olarak, hepatit, siroz, gastrit ve ülser, iştahsızlık, ishal, hudut sistemi belirtileri(ellerde titreme , hassasiyet vb) akciğer ve karaciğer kanserleri, prostat kanseri, melanoma, lenfoma, kalp damar sağlıksızlıkları (arteoroskleroziz, kalp yet , ani ölüm) üzere pek çok sayıda patalojik bozuklukların alkol kullanan kimselerde çok daha fazla meydana geldiğini gösteren binlerce bilimsel çalışma ve istatistik mevcuttur. Bu sağlıksızlıkların artması tedavi masraflarının artmasına ve ekonomik kayıplara neden olmaktadır. Alışılmış ki bunlar uzun vadede beklenenler kısa vadede kişinin şuur bozukluğu (sarhoşluk) halindeykenkendisi ve etrafına verdiği toplumsal ziyanlar kimizaman vefatla dahi sonuçlanabilmekte ve kişiyi çoğunlukla yasal sorunlarla karşı karşıya bırakmaktadır. Kişi ne kadar denetimli olduğunu iddaa etse de sarhoşluğun olmadığı keyfin arttığı dönemlerdebile davranışsal bozuklukların arttığı bilimsel çevrelerce kabul görmüş ve toplumun hücresi olan aile yapısını da bozduğu gösterilmiştir.

Bundan ötürü alkolü öbür bağımlılık yapan ilaçlar üzere psikiyatrik taraftan ele alacak olursak insanoğlunun, kimi unsurların kendi ruhsal durumunu değiştirdiğini ve süreksiz de olsa daha farklı hissetmesini sağladığını farkettiği günden bu yana, husus bağımlılığı kıymetli bir biyopsikososyal sorun olarak ortaya çıkmıştır. Günümüze kadar bu hususlardan kimileri kanunlar çerçevesinde hür kullanım imkanı bulmuş, kimileri ise büsbütün engellenmesi mümkün olunamayan kanun dışı bir uğraş haline gelmiştir. Kültürler ve ülkeler ortasındaki farklara karşın nikotin, alkol ve kafein, kanunlar dahilinde kullanıma açıktır. Uçucu hususlar ve kimi ilaçlar da hedefleri dışında kullanılabilirken, başka kimi unsurların üretimi dahi yasaklanmıştır. Merkezi hudut sistemini tesir altına alan, davranışları, his ve niyetleri değiştirebilen unsur ne olursa olsun, bağımlılık derecesinde kullanımı hiçbir toplumda kabul görmemektedir. Bu unsurlar kullanım bozuklukları, berbata kullanım ve bağımlılık seviyesinde karşımıza çıkabilir. Mesleksel ve toplumsal faaliyetler aksar, hususun kullanımındaki denetim sistemleri ortadan kalkar, kişi tüm gününü bu hususları sağlama, kullanma, ve tesirlerinden kurtulma doğrultusunda harcar. Kullanılan doza tolerans gelişir, vakit, yer ve ölçü denetimi kaybolur, husus kesildiğinde ya da azaltıldığında mahrumluk tablosu yaşanabilir. Kulanım bir sefere mahsus da olsa öteki mental bozukluklara yol açabilir. Dünya literatüründe, “bağımlılık” teriminin, davranışsal bir sendrom ve fizikî ya da fizyolojik bağımlılık diye iki sistem içinde incelendiği de olmuştur. Fizyolojik bağımlılık, tolerans ve mahrumluk sendromu ile kendini gösteren nöron sistemlerindeki değişiklik olarak anılırken, davranışsal sendrom içine birçok davranış örüntüsünü almıştır. Husus bağımlılığının temel niteliği, unsur kullanımı ile iliş- kili değerli meseleler ortaya çıkmasına rağmen kullanımın daima bir biçimde olduğunu gösteren bilişsel, davranışsal ve fizikî belirtilerin oluşmasıdır.

Bağımlılığa yatkın tipik bir kişilik yapısının tanımlanması mümkün olmamasına karşın belli kimi ortak özelliklerin varlığını söylemek de mümkündür. Buözelliklerin belirlenmesinde, s

oyaçekim, merkezi hudut sisteminin genel yapısı, benlik gelişimi, çocuğun içinde bulunduğu aile ve ortam, hala içinde yaşadığı etraf ve bu etrafta üstlendiği roller değerlidir.

Alkol ve unsur berbata kullanımlarında, kalıtımın rolü çeşitli araştırmalarla gösterilmiştir. Tek yumurta ikizlerinde kardeşlerden birinde husus bağımlılığı varsa başkasında gelişme mümkünlüğü %78-80’e kadar yükselebilmektedir. Bu oran evlat edinilmişler üzerinde yapılan çalışmalarda da yüksektir. Bağımlı ebeveynler ile ya da bağımlı davranışlarının kabul gördüğü etraf içinde büyüyen çocuklarda bağımlılık gelişme mümkünlüğü olağan popülasyona nazaran besbelli derecede farklılık göstermektedir. Alkol ve unsur kullanmayan ailelerde de baskılı ya da gevşek, tutarsız eğitim biçimi, aile içindeki irtibat bozukluğu, his alışverişinin olmaması, başka sıhhatsiz aile yapıları, çocuğun aileden uzaklaşması ve unsur kullanan altkültürlerle tanışmasını kolaylaştırır. Oluşan kimi kişilik bozuklukları unsur bağımlılığı riskini arttırabilmektedir. Bilhassa antisosyal, borderline, paranoid tipteki kişilik bozukluklarında saldırganlık, şiddet, alkol ve husus kullanmaya ve bağımlılık geliştirmeye yatkınlık gözlenebilir. Bağımlı bireylerde şayet bir genelleme yapmak gerekirse güvensizlik, bencillik, kolay palavra söyleyebilme, tahammül eşiğinde düşüklük, sabırsızlık, kendine badire verebilecek durumlara dayanamama, riskli davranışları göze alma, plansız hareketler yapma, şahıslar ortası ilgilerde sık sık sorun yaşama üzere ortak özellikler bulunabilir. Ruhsal çözümleme öğretisine nazaran ise bağımlılığa yatkınlık oral periyoda saplanmadan kaynaklanır. Bu yapının en önemli özelliği çok duygusallık, karamsarlık, düşsel, gerçek dışı dizaynlar, açgözlülük, husus ve alkol kullanımına yatkınlıktır. Bağımlılık yapan hususlar 11 ana sınıfa ayrılırlar. Alkol, amfetaminler, kafein, kannabis, kokain, fensiklidin (PCP), halüsinojenler, inhalanlar, nikotin, opiyatlar, sedatif-hipnotik-anksiyolitikler, öbür bağımlılık yapabilecek hususların dışında bu 11 ana kümesi oluştururlar. Bu unsurlardan hangisinin insan hayatına daha evvel girdiği kesin olarak bilinmemektedir. Alkol, sedatif, hipnotik ve anksiyolitiklerle, kokain, amfetamin ve öteki sempatomimetikler emsal bağımlılık özellikleri gösterirler. Anestezikler, antikolinerjikler, antiparkinson ilaçlar, antikonvülzanlar, kortikosteroidler, antihipertansifler üzere ilaç ve birçok toksik husus kümesine da bağımlılık geliştirilebilmektedir. Çeşitli kültürler ve lokal bölgelerde de sayılamayacak kadar fazla unsur, bağımlılık ya da berbata kullanım derecesinde tüketilebilmektedir. Beynimiz hayatımızı sürdürebilmemiz için gerekli birçok alanı kapsar. Beyinsapı, beyincik, limbik sistem, diensefalon ve serebral korteks bunlardan bazılarıdır. Haz duygusu, insanın hayatını sürdürme gayretinde en fazla güç aldığı hislerden birisidir. Şayet insan kendisine haz veren bir şey yaparsa beyin bu hareketi tekrarlama muhtaçlığını duyar. Yemek üzere hayatımızı sürdürebilmemiz için gerekli olan bir aksiyon, haz duyma ve bunu düzenleme konusunda özelleşmiş bir hücre kümesini beyinde aktif hale getirir. Bu hudut hücrelerinin kıymetli bir kısmı beyinsapının üst kısmı ventral tegmental alanda bulunur ve dopamin isimli nörotransmitteri kullanır. Dopamin barındıran bu hücreler haz konusundaki iletileri hudut lifleri beyin korteksteksi ilgi içindedir. Bağımlılık yapan tüm ilaçlar bu haz devresini faal hale getirebilir. Unsur bağımlılığı beynin öteki işlevsel alanlarının olduğu kadar haz merkezinin de değiştiği patolojik bir biyokimyasal süreçtir. Bu süreci anlayabilmek için hususların nörotransmisyon üzerine olan tesirlerini incelemek gerekmektedir. Beyin üzerine tesirli neredeyse tüm ilaç ve hususlar tesirlerini nörotransmisyonu değiştirmek yoluyla yaparlar.

Sonuç olarak

Hafif olaylarda kişi şuurlu ise kendi iradesi ile bu unsurlardan uzaklaşmalı gerekirse takviye alarak bunu başarmalıdır Lakin orta ve ağır birden fazla hadisede bu takviye gereklidir. Husus bağımlılığı tedavisi, bağımlının kullandığı unsura, kullanım müddetine, ferdî özelliklere, oluşabilen komplike durumlara nazaran değişiklik gösterir. Tedavi ortamının seçiminde bu hususta özelleşmiş belli bir tedavi programı olan tedavi üniteleri tercih edilmelidir. Biyopsikososyal temelleri olan ve bazen ömür uzunluğu sürecek bir sağlıksızlık olan husus bağımlılığı gerçekliği üzerine oturtulmuş bir tedavi programı seçilmelidir. Bu program, sağlıksıznın mahrumluk ve sonrasında devam eden maddesiz ömrüne yönelik ilaç tedavilerini ve psikososyal bir güzelleştirme programını kapsamalıdır

Ey iman edenler! Şarap, kumar, dikili taşlar (putlar), fal ve baht okları birer şeytan işi pisliktir; bunlardan uzak durun ki kurtuluşa eresiniz Şeytan içki ve kumar yoluyla lakin ortanıza düşmanlık ve kin sokmak; sizi, Allah'ı anmaktan ve namazdan alıkoymak ister Artık (bunlardan) vazgeçtiniz değil mi? (Maide, 5/90,91)

KAYNAKLAR

1. American Psyhiatric Association (1980) Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 3. Baskı (DSM- III), American Psyhiatric Association.

2. Castaneda R, Sussman N, Westreich L et al: A review of the effects of moderate alcohol intake on the treatment of anxiety and mood disorders. J Clin Psychiatry 1996; 57(5): 207-212.

3. Çelikkol A: Alkol kullanım bozuklukları ve tedavisi. Ege Psikiyatri Daima Yayınları, cilt 1, sayı 2, 1996.

4. Gelder M, Gath D, Mayou R, Cowen P: The abuse of alcohol and drugs. Gelder M, Gath D, Mayou R, Cowen P (ed.): Oxford Textbook of Psychiatry'de, 3.baskı, Oxforf University Press, Oxford, 1995. s.438-461

5. Hines LM, Rimm EB: Moderate alcohol consumption and coronary heart disease: a review. Postgrad Med J 2001; 77:747-