Algılarınıza ne kadar güveniyorsunuz?
Karşılaşılan olayları yorumlama biçimi şahıstan bireye nazaran değişir. Örneğin imtihandan düşük alan bir öğrenci ‘ben esasen daima başarısızım’ diyebilirken başkası ‘bu imtihan zordu’ diyebilir. Bu yorumlama farkının içinde kimi bilişsel çarpıtmalara da rastlarız. Bilişsel çarpıtma gerçekleri olduğundan farklı manaya durumudur. Bakış açımızı genişletmek ve ömür kalitemizi arttırabilmek için atmamız gereken birinci adım bilişsel çarpıtmaları farketmektir. Pekala nedir bu bilişsel çarpıtmalar?
Zihin Okuma: Kimsenin aklından okumamız mümkün değildir lakin sıkça insanların aklından geçen şeyler hakkında varsayımlarda bulunuruz. Örneğin, sohbet ettiğimiz kişi bir evvelki gece âlâ uyuyamadığı için esnerse ve biz bunu ‘benden çok sıkıldı, onun uykusunu getirdim’ diye yorumlarsak zihin okumuş oluruz.
Ya daima ya hiç stili düşünme: Hayatı siyah ya da beyaz olarak görmek, grilere yer vermemek çok yorucu olabilir. Hayat aslında grilerden ibarettir, yalnızca yeterli ya da yalnızca berbata rastlanmaz. Örneğin, yazdığım yazı en hoşu olmayacak, o halde hiç yazmayayım. Daima ya da hiç biçimi düşünme bizi yorucu bir mükemmeliyetçiliğe sürükler.
Olumluyu Yok Sayma (Büyütme-Küçültme): Başarılarımızı küçümserken başarısızlıklarımızı büyütmeye meyilli olabiliriz. Örneğin bir öğrencinin yüksek not aldığı imtihan için ‘kolaydı’ diyerek muvaffakiyetini küçümsemesi.
Keyfi Çıkarsama: Kişinin elinde gereğince delil olmamasına karşın kimi varsayımlarda bulunmasıdır. Örneğin, ‘kadınlar yalnızca zeki erkeklerden hoşlanır’, ‘pikniğe gideceğimiz gün yağmur yağdı kısmetsiziz’ demek.
Seçici Soyutlama: Bir durumu bütün olarak kıymetlendirmek yerine yalnızca bir ayrıntıya odaklanıp o ayrıntı üzerinden yorum yapmak seçici soyutlamadır. Örneğin, herşeyin yolunda gittiği bir gün kişinin otobüsü kaçırması ve yalnızca otobüsü kaçırmasına odaklanarak tüm gününü ‘kötü’ olarak değerlendirmesi.
Çok Genelleme: Kişinin karşılaştığı bir durumu hayatının tümüne genellemesidir. Örneğin, sevgilisi tarafından aldatılan kişinin bundan sonraki tüm bağlantılarında aldatılacağını düşünmesi.
Şahsileştirme: Kişinin kendisiyle ilgisi olmayan ya da çok az ilgisi olan bir olayı kendine mal etmesidir. Örneğin, derslerinde başarılı olamayan çocuğu karşısında annenin kendini hatalı hissetmesi ve başarısız bir anne olduğunu düşünmesi.
Felaketleştirme: Bir durumun sonucunun gerçekte olandan yahut olacaktan daha berbat olarak hayal edilmesi. Örneğin iş görüşmesine giden bir gencin görüşmenin sonucu olumusuz olursa öbür bir yerde işe giremeyeceğini düşünmesi ve ‘işe giremezsem hayatım biter’ demesi.
-meli, -malı tabirleri: ‘Bu bu türlü olmalıdır’ halinde inanışlarımız olabilir ve bu inanışlar doğrultusunda yaşamak kolay değildir zira hayat her vakit bu kurallarımıza uymayabilir. Bu kurallara uyulmadığında ise kişi kendini huzursuz hisseder ve hatta bunu bir felaket olarak görür. Örneğin, ‘her vakit en düzgünü olmalıyım’, ‘herkes tarafından sevilmeliyim’, ‘zayıf yanlarımı kimseye göstermemeliyim’.
Hayat kalitenizi düzgünleştirmek için..
Genelde bu bilişsel yanılgıların birkaçı bir ortada görülür. Birinci adım olarak bunların hangilerini ağır olarak kullandığınızı farkettikten sonra bu fonksiyonsuz kanıların yerine fonksiyonel olanları koymanız için profesyonel takviye almanız yerinde olacaktır.
