Aile İçi Şiddet
Şiddet bilhassa de aile içi şiddet değerli bir toplumsal sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Yılda 1,6 milyondan fazla insan şiddet yüzünden hayatını kaybetmektedir (World Health Organization [WHO], 2002).
Şahısların beslenme ve bakım ihtiyaçlarını karşılayan, inanç duygusu veren, vücut ve akıl sıhhatini koruyan ve geliştiren bir ünite olması gereken aile, birçok sefer, her çeşit şiddetin beslendiği ve uygulandığı tek odak olmaktadır (Ünal, G. (2005). Türkiye genelinde ailelerin %85’ inde fizikî yahut sözel şiddetin yaşandığı saptanmıştır (Akın, 2013).
Aile içi şiddet, aile bireylerinden biri tarafından bulunduğu ailedeki bir öteki üyenin hayatını, fizikî ve ruhsal, sıhhatini, bağımsızlığını tehlikeye sokan kişiliğine ve kişilik gelişimine büyük boyutlarda hasar veren hareket yahut ihmaldir (Türk Tabipler Birliği, 2004).
Aile içerisinde şiddet davranışı genelde 5 alt kümede kıymetlendirilir (Arın, 1996).
Fizikî Şiddet.
Fizikî şiddet kaba kuvvetin korkutma, sindirme yahut ceza gayeli kullanılmasıdır. Örneğin annenin çocuğuna tokat atması, kulağını çekmesi, eşlerin birbirine vurması, tekme atması fizikî şiddet kapsamındadır (Uçar, 2003).
Cinsel Şiddet.
Cinsel şiddet, cinselliğin bir tehdit, sindirme, denetim etme gayesiyle kullanılmasıdır (Artuk, 2002). Kişinin eşi istemediği halde eşini birlikte olmaya zorlaması, eşinin cinsel bölgelerine ziyan vermesi, eşini yabancılar ile ilgiye zorlanması, kişinin isteği dışında biriyle evlendirilmesi cinsel şiddete örnek gösterilebilir (Öztan, 2004).
Ekonomik Şiddet.
Ailede sahip olunan ekonomik kaynakların yahut paranın, kişi üzerinde korkutma, tehdit yahut yaptırım aracı olarak şuurlu bir biçimde kullanılmasıdır. Ekonomik şiddete bayanın çalışmasına ya da iş hayatında gelişmesine mahzur olmak, para vermemek yahut kısıtlı para vermek, ailenin gelir ve sarfiyatı konusunda bilgi vermemek, ekonomik bir bahiste eşin fikrini almamak, çalışmayı reddedip eşinin parasını harcamak gösterilebilir (Mutlu, 2006).
Sözel Şiddet.
Muhataba karşı kullanılan sözler, seslenme biçimi, ses tonu kişiyi korkutma, sindirme, cezalandırma ve denetim etme maksadıyla kullanılıyorsa burada sözel şiddetten bahsedilebilir. Sözel şiddetin ana örnekleri hakaret etmek, aşağılamak, tehdit etmek, diğerleriyle kıyaslamak, küçük düşürmektir (Mutlu, 2006).
Ruhsal Şiddet.
Ruhsal şiddet, hislerin ve duygusal muhtaçlıklarının, karşı tarafa baskı uygulayabilmek hedefiyle istismar edilmesi, bir yaptırım ve tehdit gayesiyle kullanılmasıdır. Eşini konuta kapatmak, beşerlerle görüşmelerini engellemek, giyeceği kıyafetleri konusunda baskı yapmak, eşini örtünmeye zorlamak ruhsal şiddet örneğidir (Uçar, 2003).
Bu manada şiddet fizikî, cinsel, sözel ve ruhsal ögeler içerdiğinden, aile içi şiddet denildiğinde yalnızca fizikî şiddetin düşünülmemesi gerekir. Aile bireylerinin birbirine bağırması, hakaret etmesi, baskı kurması halinde de ortada bir şiddetin olduğunun bilinmesi gerekir (Akın, 2013).
Aileler içerisinde kullanılan şiddet tiplerinden bağırma ve azarlama ebeveynler ve çocuklar ortasında en çok kullanılan şiddet biçimi olduğu ortaya çıkmıştır. Çocuklara yönelik şiddet çeşitleri ortasında baskıcı ve sözel şiddet cinsleri (harçlık kesme, konut mahpusu, televizyon yasaklama, dayak, bağırmak gibi) öne çıktığı görülmektedir. Eşler ortasında en yaygın olan şiddet çeşidi ise yüksek sesle bağırmak halinde belirtilmiştir (Rıttersberger, 1997; akt.Ünal, 2005).
Bayana Yönelik Şiddet
Bayan şiddete maruz kaldığı birinci vakitlerde şaşırır, şoka girer ve yaşadığı bu şiddetin varlığını kabul edemez. Bu olanları apansız gelen süreksiz bir öfkenin sonucu olarak görür ve şiddetin devam edeceğini düşünmez. Şiddeti açıklamayı ya da yardım istemeyi yaşadığı şiddet daima bir hal aldığında kabul eder (Karaduman, Uyanık ve Karakaya, 1993).
Bayanın şiddeti tanımadaki mahzurları şu formdadır: şiddetin sıradanlaşması, şiddete sessiz kalınması, daima yakın bir vakitte şiddetin son bulacağı beklentisi, benim nasılsa bu şiddeti durdurmaya gücüm yetmez fikri, çaresizlik duygusu (Karaduman, Uyanık ve Karakaya, 1993).
Şiddete maruz kalan bayan bu olaydan sonra şiddeti yabancılardan gizler. Bayanda şiddet görmekten ötürü oluşan utanç duygusu ya da daha fazla şiddet görebileceği korkusu olayı gizlemenin kıymetli nedenleri ortasındadır (Arat, 1995).
Şiddetin daima bir hale gelmesi ile birlikte, aile içerisinde şiddete uğrayan bayanlar, bu olay karşısında tahlilsiz kalmakta, şiddetten utanmakta, ruhsal ve fiziki olarak ağır bir biçimde yıpranmakta ve bu şiddetin izlerini hayatları boyunca taşımaktadırlar (Başaran, 2002).
Aile içi şiddetin meydana gelme sebebi büyük ölçüde bir güç bağı etrafında oluşan genel toplumsal şiddettir. Örneğin Türkiye’de bayana uygulanan şiddetin sebebi olarak bayanların uygunsuz davranışları gösterilmektedir. Erkekler eşlerinden kendilerine karşı saygılı davranılması üzere bir beklenti içerisindedirler ve saygısızlıkla karşılaştıklarında şiddetin legal olduğunu düşünmektedirler (Başaran 2002).
Bireyin davranışlarından bağımsız olarak maruz kaldığı şiddet, çocukluk yaşantılarıyla bağdaştırılabilir. Giysi usulünden, yaptığı yemeğin lezzetine kadar her türlü olayın bayana yönelik şiddete sebep olduğu gösterilebilir. Mağdur bu üzere olaylarda başına gelenleri çocukluğu ve ebeveynlerinin reaksiyonları ile özdeşleştirir. Şiddete uğrayan birey, kendisini yaptığı makus bir davranış sebebiyle aile tarafından cezalandırılan çocuk üzere hisseder (Ulutaşdemir, 2002; Vahip, 2002; Günay, Çınar ve Keskin 1999).
Çocuğa Yönelik Şiddet
Aile içindeki şiddete görsel ya da işitsel olarak maruz kalan çocuklara sessiz, unutulmuş ya da görünmez kurbanlar ismi verilmektedir. Bu çocuklar duygusal berbata kullanılma kategorisine alınmaktadır. Direkt şiddete maruz kalmasalar da bu çocuklar öteki berbata kullanılmış ya da ihmal edilmiş çocuklarla birebir belirtiyi göstermektedir (Edleson 1999).
Ebeveynler ortasındaki şiddete rastgele bir biçimde şahit olan çocuklar direkt olarak şiddete maruz kalmasa bile saldırganlıklarında artma uyku, yemek yeme ve kilo ile ilgili meselelerde dahil olmak üzere çok sayıda sıhhat ve davranış sıkıntıları olabilir (Türkbay ve Söhmen 1999).
Çocukta şiddet davranışlarının birinci belirtileri umursamazlık formunda kendini göstermektedir (Dixone ve Browne 2003). Çocuk arkadaşlarına, kardeşine, hayvanlara karşı zalimce davranır ancak sonuçlarından ötürü acı çekmez. Vakit geçtikçe çocuk kendini öbür arkadaşlarında uzaklaştırır ve toplumsal münasebetlerini sonlandırır (Risetock 1995; akt. Ünal 2005).
Çocuğun aile içindeki şiddetten etkilenmesi annenin dövülmesi bittikten sonrada devam etmektedir. Bu çocuklar yardıma muhtaç olan, yaralanmış bir anneyle baş başa kalıp onun bakımıyla ilgilenmek zorunda kalmıştır. Annesine yardımcı olamayan çocuk yetersizlik, acizlik hislerine kapılmaktadır. Bu olay yalnızca bir fiziki bakım üstlenme durumu ya da şiddet gören annenin kâfi annelik yeteneklerini ve sorumluluklarını kaybetmesinden ötürü ihmale uğrama ile de sonlu değildir (Bayındır 2010).
İçselleştirilen öfke, endişe ve çökkünlük hisleri kişinin tavır ve davranışlarını ömür uzunluğu etkilemektedir. Şiddet ve ihmal sonucu oluşan gelişimsel yapı birden fazla sefer yeniden çeşitli biçimleriyle şiddeti doğuran bir saldırganlık kaynağıdır (Vahip, 2002).
Çocuk şiddet gördüğü aile ortamındaki çökkünlük hislerini içselleştirmektedir. Duygusal olarak çökmüş bir anneden ruhsal olarak ayrılmak ve bireyleşmek çocuk için iki başka zorluk taşır. Birincisi anne faktörünü kâfi ölçüde tam olarak doyamayan çocuk tam olarak ne istediğini bilemeden anneye daha bağlanır. İkincisi duygusal olarak çökmüş bir anneyi kendi haline bırakıp da kendi yoluna gidemez, bundan suçluluk duyar (Bayındır 2010, Özmen 2004).
Şiddet meselesinin can alıcı noktalarından biri nesilden nesle aktarılma özelliğidir. Aile içinde şiddete maruz kalan çocukların birçok büyüdüklerinde şiddet uygulayan eşlere ya da anne babalara dönüşmeseler de, şiddet uygulayan yetişkinlerinin büyük kısmı çocuklukta aile içi şiddete maruz kalmıştır (Kaufman ve Zigler, 1987).
Aile içinde erkek çocuk öğrendiği şiddeti ileride eşine ya da çocuklarına uygulayabilmekte kız çocuk ise baba meskeninde gördüğü ve içselleştirdiği şiddeti eşi ile yaşadığında olağan karşılamaktadır. Aile içinde şiddet ortamında yaşayan kız çocuk için şiddet olgusu katlanılması gereken cinsiyet rolünün bir kesimi olarak kabul edilmektedir (Karaduman Uyanık ve Karakaya, 1993).
Çocuğa uygulanan şiddetin sebebinin çoklukla çocuğun davranışı olduğu belirtmekte, kelam dinlememe, yaramazlık, saygısızlık, çocuğun yüksek istekleri ismi altında şiddete mazeret yaratılmaktadır. (Taner ve Gökler 2004).Ailede ilgisizlik, sevgisizlik, irtibat kopukluğu üzere nedenler ve anne babanın depresyonda olması ya da mental rahatsızlıklar da çocuk şiddeti için risk oluşturmaktadır (Şahin ve Beyazova, 2001).
Aile içerisinde yaşanan şiddet depresyon, insan bağlantılarında başarısızlık, uyku, yemek sorunları üzere problemlere neden olmaktadır. Büyüdüğü konutta şiddete direkt ya da dolaylı yoldan maruz kalan çocuk yakın arkadaşlık bağları kuramamakta, saldırgan davranmakta, özsaygısını kaybetmekte, fizikî ve ruhsal açıdan yıpranmaktadır (Demir Akça, Akça ve Sönmez, 2016).
Şiddetin önlenmesi toplumların bu türlü bir sorunun varlığını ve bu sorunun şiddet mağdurları üzerindeki tesirinden haberdar olması ile başlar. Aile içi şiddetin varlığını ve bunun aile için oluşturduğu riskleri kabul etmek, şiddet karşısında sağlıklı bir yardım sisteminin oluşturulabilmesi için vazgeçilmezdir (Aktaş, 2007).